Αν δεν ήταν ο Δεύτερος Παγκόσμιο Πόλεμος και η καταστροφή της Χιροσίμα, γενέτειρας πόλης της Mazda, ίσως η ιαπωνική μάρκα να είχε λανσάρει ένα πρωτότυπο, μικρό σεντάν που παρουσιάστηκε το 1940. Διέθετε εντυπωσιακά μεγάλες γυάλινες επιφάνειες και ευρύχωρο εσωτερικό, ενώ το επίπεδο άνεσης που προσέφερε, το συναντούσε κανείς μόνο σε μοντέλα μεγαλύτερης κατηγορίας.

Το πρώτο επιβατικό αυτοκίνητο μαζικής παραγωγής της Mazda, παρουσιάστηκε το 1960. Με δυνατότητα φιλοξενίας έως και τεσσάρων ενηλίκων και παρά το μικρό του μήκος (κάτω από 3μέτρα), το Mazda R360 coupé έβαλε τον πήχη ψηλά στην κατηγορία των microcars για την ιαπωνική αγορά, καθώς διέθετε ελαφριά κατασκευή (το ελαφρύτερο στην κατηγορία του με βάρος μόλις 380βκιλά), έναν οικονομικό 4χρονο κινητήρα, και προσφερόταν με επιλογή αυτόματου κιβωτίου. Το συγκεκριμένο μοντέλο κυριάρχησε στην κατηγορία του από την ημέρα που λανσαρίστηκε, επιτυγχάνοντας για εκείνη τη χρονιά, μερίδιο αγοράς της τάξης του 15% στην τοπική αγορά.

Το Mazda Carol, που ακολούθησε το 1962, το πρώτο με 2θυρο αμάξωμα και στη συνέχεια το μικρότερο 4θυρο σεντάν στον κόσμο, έπαιρνε κίνηση από τον μικρότερο 4κίλυνδρο κινητήρα στην ιστορία της αυτοκινητοβιομηχανίας. Το Carol διέθετε βελτιωμένους εσωτερικούς χώρους, ενώ χάρη στο στιβαρό μονοκόκ σασί και την ανεξάρτητη και στους 4 τροχούς ανάρτησή του, εξασφάλιζε απαράμιλλη άνεση στην οδήγηση. Σύντομα κατέκτησε τα 2/3 της ιαπωνικής αγοράς των microcars.

Το 1963, η Mazda λανσάρισε το Familia, σχεδιασμένο από το διάσημο ιταλικό οίκο Bertone και τον Giorgetto Giugiaro. Το πρώτο μικρομεσαίο μοντέλο της Mazda, προσφερόταν σε εκδόσεις σεντάν, wagon ή coupé. Γνωστό και σαν 800/1000/1200/1300, στα χρόνια που ακολούθησαν, ανάλογα με τον κυβισμό του κινητήρα του, πούλησε πάνω από 400.000 μονάδες.

Η νέα γενιά Familia παρουσιάστηκε το 1967, και τον επόμενο χρόνο το μοντέλο ήταν διαθέσιμο για πρώτη φορά και με περιστροφικό κινητήρα. Γνωστό και σαν Familia Rotary/R100, το μοντέλο των 805 κιλών με τον κινητήρα διπλού ρότορα που είχε απόδοση 100PS, κατάφερνε να πιάνει τα 100 χλμ σε 16,4 δευτ. και έφτανε σε τελική ταχύτητα τα 180 χλμ./ώρα.

Με την είσοδο του 1977, το Mazda 323 εγκαινιάζει μία νέα εποχή στην κατηγορία των μικρομεσαίων μοντέλων. Προσφέρεται σε 3θυρες και 5θυρες hatchback εκδόσεις και αργότερα σε έκδοση wagon, η σχεδιαστική φιλοσοφία του ‘Euro-styling’ σηματοδοτεί την επανάσταση ανάμεσα σε όλους τους κατασκευαστές από την Άπω Ανατολή. Οικονομικό, ελαφρύ και ευέλικτο, το 323 διεκδικεί συνεχώς μία θέση μεταξύ των κορυφαίων ευρωπαϊκών μοντέλων της κατηγορίας του, ειδικότερα σε ότι αφορά τον τομέα της αξιοπιστίας.

Η επόμενη γενιά που παρουσιάστηκε το 1980, διάθετε μπροστινή κίνηση και σημείωσε νέο παγκόσμιο ρεκόρ πωλήσεων (1εκατ. μονάδες σε μόλις 27 μήνες). Προσανατολισμένο περισσότερο σε νεότερους οδηγούς, το συγκεκριμένο μοντέλο ξεχώρισε και για την ποικιλία των εκδόσεών του. Με το 323F (1989-98), η Mazda προσέφερε, εντωμεταξύ, ένα σπορ και ταυτόχρονα οικογενειακό μοντέλο σε 5θυρη fastback έκδοση με αναδιπλούμενα φωτιστικά σώματα και, από το 1994, με κινητήρα V6. Το μοντέλο αποδείχθηκε εξαιρετικά δημοφιλές στην Ευρώπη, και πολλά κυκλοφορούν ακόμη και σήμερα.

Λίγο μικρότερο, το Mazda 121 παρουσιάστηκε το 1986 και ακολούθησε τη γνωστή φιλοσοφία των προηγούμενων μοντέλων της Mazda, όντας εντυπωσιακά ευρύχωρο εσωτερικά, παρά τις εμφανώς μικρές εξωτερικές του διαστάσεις (3,5 μ. μήκος). Έξυπνα χαρακτηριστικά που περιλαμβάνουν συρόμενο πίσω κάθισμα με μηχανισμό για το χειρισμό του είτε από το πορτμπαγκάζ ή από το ίδιο το κάθισμα. Το μοντέλο μπορούσε επίσης να διαθέτει και ηλεκτροκίνητη υφασμάτινη οροφή με δυνατότητα αναδίπλωσης και προς τις δύο κατευθύνσεις.

Ακόμα πιο πρακτικό, το Mazda Demio που παρουσιάστηκε το 1996, και προσέφερε ένα πακέτο σε στυλ μικρού minivan με έξτρα χώρο για τα κεφάλια των επιβατών, πολλαπλές ρυθμίσεις καθισμάτων και εξαιρετικά φαρδύ άνοιγμα για το πορτμπαγκάζ. Με την ονομασία Mazda2 στο σύνολο σχεδόν των αγορών παγκοσμίως, η επόμενη γενιά (2002-2007) απέκτησε καθαρές γραμμές, ενώ ήταν διαθέσιμη και σε έκδοση e-4WD στην ιαπωνική αγορά, με έναν ηλεκτροκινητήρα που έδινε κίνηση στους πίσω τροχούς για καλύτερη πρόσφυση.

Το 2003, μετά από 36 χρόνια και πάνω από δέκα εκατομμύρια πωλήσεις, το 323 διαδέχεται το κομψό Mazda3, ένα υπερ-μοντέρνο μικρομεσαίο μοντέλο με την ίδια εκπληκτική οδική συμπεριφορά με τον προκάτοχό του αλλά με περισσότερη ισχύ, ειδικότερα η έκδοση MPS των 260 ίππων (2006-2013), που μπορούσε να φτάσει τα 100 χλμ./ώρα σε μόλις 6 δευτ. και έφτανε τα 250 χλμ. τελικής ταχύτητας.

Εν τω μεταξύ, η νέα γενιά του Mazda2 που λανσαρίστηκε το 2007 παρουσίασε μία σχεδιαστική προσέγγιση ενός μικρότερου και πιο αεροδυναμικού hatchback. Το συγκεκριμένο μοντέλο είχε ‘χάσει’ περίπου 100κιλά και διέθετε βελτιωμένη ανάρτηση, λύσεις που συνέβαλλαν καθοριστικά στη βελτίωση των επιδόσεων και της ευελιξίας. Αποτέλεσμα; World Car of the Year του 2008. Σε ένα περιορισμένο αριθμό αυτοκινήτων (100 μονάδες) το 2012 εφαρμόστηκε η λύση της ηλεκτροκίνησης με μπαταρία και τα κομμάτια αυτά προσφέρθηκαν μέσω leasing στην Ιαπωνική αγορά. Και την επόμενη χρονιά η μάρκα διπλασίασε σχεδόν την παραγωγή του ηλεκτρικού Mazda2 προσθέτοντας στη γκάμα του έναν μικρό ‘multi-fuel’ περιστροφικό κινητήρα. Επρόκειτο για ένα σύστημα υπό εξέταση για τα νέα ηλεκτρικά οχήματα όπως το Mazda MX-30, το οποίο ξεκίνησε τις πωλήσεις του 2020.

Η τεχνολογία Skyactiv έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή της στα μικρά μοντέλα της Mazda το 2013. Υιοθετήθηκε στο 3ης γενιάς Mazda3 και ένα χρόνο αργότερα στο νέο Mazda2.

Και τα δύο παραπάνω μοντέλα, υπέστησαν ριζικό ανασχεδιασμό βασισμένο στη σχεδιαστική έκφραση ‘Kodo’ της Mazda. Ταυτόχρονα, η Mazda ανέβασε σε άλλο επίπεδο τον όρο εργονομία στο εσωτερικό, χάρη στην ανθρωποκεντρική προσέγγιση της θέσης οδήγησης, που βοηθά στην συγκέντρωση του οδηγού και προλαμβάνει την εμφάνιση των συμπτωμάτων κόπωσης αυξάνοντας παράλληλα και την αίσθηση ευεξίας των επιβατών.

Οι εξελίξεις στον τομέα της μηχανολογίας συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Παράδειγμα το υβριδικό σύστημα κίνησης Mazda M που διατίθεται και στα δύο μοντέλα και επιτυγχάνει δραστική μείωση της κατανάλωσης. Υπάρχει επίσης και ο e-Skyactiv-X, ο πρώτος στον κόσμο βενζινοκινητήρας μαζικής παραγωγής που λειτουργεί με μπουζί και ανάφλεξη λόγω συμπίεσης και συνδυάζει τα πλεονεκτήματα ενός βενζινοκινητήρα και τη δύναμη ενός diesel. Η συγκεκριμένη τεχνολογία κρύβεται κάτω από τις όμορφες και απαλές γραμμές ενός αμαξώματος σχεδιασμένου με τη νέα φιλοσοφία Kodo που συνετέλεσε ώστε να κερδίσει το μοντέλο τον τίτλο του World Car Design of the Year στην κατηγορία compact, για το 2020.