Μία μέρα μετά την επιβολή της απαγόρευσης δημόσιας έκφρασης «πολιτικών, θρησκευτικών ή προσωπικών απόψεων» από τους οδηγούς της F1 χωρίς προηγούμενη έγκριση από τη FIA, και εν μέσω ευρύτατων αντιδράσεων από τους φίλους του σπορ και τα διεθνή μέσα ενημέρωσης, η Ομοσπονδία έδωσε την εξήγηση με τα λόγια που θα περίμενε κανείς.

Η FIA, μέσω εκπροσώπου της, εξήγησε: «Ο Διεθνής Αγωνιστικός Κώδικας ανανεώθηκε για να ευθυγραμμιστεί με την πολιτική ουδετερότητα του αθλητισμού ως παγκόσμια θεμελιώδη ηθική αρχή του Ολυμπιακού Κινήματος, που κατοχυρώνεται στον Κώδικα Δεοντολογίας της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (ΔΟΕ), μαζί με την αρχή της οικουμενικότητας που ορίζεται στο άρθρο 1.2».

Προς το παρόν, δεν έχουν εκφραστεί δημόσιες αντιδράσεις από κανέναν οδηγό των πρωταθλημάτων της FIA -διότι η απαγόρευση τους καλύπτει όλους- και συνεπώς και της Formula 1. Μια πρώτη αντίδραση, όμως, ήρθε από την απέναντι όχθη του Ατλαντικού, από τον οδηγό των IndyCars Ντάλτον Κάλετ.

Ο 29χρονος Καναδός έγραψε στα μέσα δικτύωσης: «Όταν ξεκίνησα στους αγώνες, η FIA φαινόταν σαν ένας απαραίτητος (ακόμη και αξιέπαινος) οργανισμός που προσπάθησε να βελτιώσει την ασφάλεια και να προστατεύσει τον θεμιτό ανταγωνισμό. Αυτές τις μέρες, έχει μετατραπεί σε ένα ενοχλητικό και φουσκωμένο γραφειοκρατικό τέλμα. Πρέπει να αξιολογήστε το εύρος και την εμβέλειά του».

Τα γεγονότα μέχρι την απαγόρευση

Στη Formula 1, το θέμα για τη δημόσια έκφραση προσωπικών απόψεων των οδηγών επί κοινωνικών θεμάτων άρχισε να κλιμακώνεται από το GP Τοσκάνης του 2020, όπου ο Λιούις Χάμιλτον φόρεσε ένα μπλουζάκι με το μήνυμα «συλλάβετε τους μπάτσους που σκότωσαν τη Μπριόνα Τέιλορ», μετά τη δολοφονία της αφρο-αμερικανής στο Κεντάκι των ΗΠΑ το Μάρτιο εκείνης της χρονιάς.

Αργότερα, στο GP Ουγγαρίας ο Σεμπάστιαν Φέτελ φόρεσε ένα μπλουζάκι στα χρώματα του ουράνιου τόξου στην τελετή εκκίνησης, με τη φράση «Same Love» για την υποστήριξη των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας - αντιδρώντας στις νέες νομοθετικές αποφάσεις της κυβέρνησης της χώρας ενάντια στα δικαιώματα αυτής της κοινότητας. Και στις δύο περιπτώσεις η FIA αντέδρασε: επέβαλλε στους οδηγούς να φορούν μόνο την ενδυμασιά της ομάδας τους στο βάθρο, και τιμώρησε τον Φέτελ με ποινή επίπληξης.

Όμως, οι Χάμιλτον και Φέτελ δεν σταμάτησαν εκεί. Πέραν του ότι και οι δύο πρωτοστάτησαν για την προβολή του κινήματος «Black Lives Matter», ο Βρετανός φόρεσε στα τρία τελευταία GP του 2021, που διεξήχθησαν στην Αραβία -στο Κατάρ, στη Σαουδική Αραβία και στο Άμπου Ντάμπι- κράνος στα χρώματα του ουράνιου τόξου, που συμβολίζει τη σημαία «Progress Pride» και τον αγώνα ανθρωπίνων δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας σε χώρες που διατηρούν τιμωρητικούς Νόμους για τα μέλη της.

«Είναι σημαντικό για μένα να εκπροσωπήσω αυτήν την κοινότητα εδώ, καθώς γνωρίζω ότι υπάρχουν πολλές καταστάσεις που δεν είναι τέλειες και πρέπει να έρθουν στο φως», είπε πέρσι στο Κατάρ ο Λιούις. «Αλλά ελπίζω ότι κάποιος θα κάνει την κίνηση, και θα ήθελα πολύ να μάθω τι συμβαίνει εδώ και ποιές κινήσεις γίνονται για την υποστήριξη αυτής της κοινότητας, της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Περιμένω να ακούσω».

Ο Φέτελ συνέχισε να προβάλλει το θέμα και σε άλλα GP, και επιπλέον διοργάνωσε αγώνα karting γυναικών στη Σαουδική Αραβία το Δεκέμβριο του 2021 για να συμβάλλει στις προσπάθειες για την ισότητα των φύλων. Φέτος, στο GP του Μαϊάμι και αλλού, ο Γερμανός οδηγός επίσης -με μπλουζάκια και μηνύματα στο κράνος του- προέβαλλε την ανάγκη αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.

Πέραν των δύο οδηγών, στο φετινό GP του Άμπου Ντάμπι τοποθετήθηκε για το θέμα και ο διευθυντής της Mercedes F1, Τότο Βολφ. Ο Αυστριακός είπε πως τέτοιου είδους πρωτοβουλίες «μπορούν να οδηγήσουν στην αλλαγή, διότι τα πράγματα δεν μπορούν πλέον να μένουν κρυφά. Μπορούμε να προσπαθούμε, όπου πηγαίνουμε, να δείχνουμε την παρουσία μας, να επικοινωνούμε με την ηγεσία, και να μην κρυβόμαστε. Δεν μπορούμε [να κρυβόμαστε], εφ' όσον είμαστε εκεί».

Μέχρι την τωρινή απαγόρευση, που θα ισχύσει από το 2023 και θα δίνει το δικαίωμα στη FIA να επιβάλλει ποινές σε όποιον οδηγό εκφράσει μια άποψη επί «πολιτικών, θρησκευτικών ή προσωπικών» ζητημάτων χωρίς την έγκρισή της, η Ομοσπονδία δεν προέβλεπε στους κανονισμούς της αντίστοιχε ποινές. Στο Μουτζέλο το 2020 ο τότε αγωνιστικός διευθυντής Μάικλ Μάσι είπε στους οδηγούς ότι «η FIA υποστηρίζει κάθε είδους προσωπική έκφραση που είναι σύμφωνη με τις βασικές αρχές των κανονισμών της».

Η βασική αρχή της FIA είναι η ουδετερότητα. Οι κανονισμοί αναφέρουν πως «η FIA θα προάγει την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και θα απέχει από την εκδήλωση διακρίσεων βάσει φυλής, χρώματος δέρματος, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού, εθνικής ή κοινωνικής καταγωγής, γλώσσας, θρησκείας, φιλοσοφικής ή πολιτικής άποψης, οικογενειακής κατάστασης ή αναπηρίας. Η FIA θα επικεντρωθεί σε υποεκπροσωπούμενες ομάδες προκειμένου να επιτύχει μια πιο ισορροπημένη εκπροσώπηση του φύλου και της φυλής και να δημιουργήσει μια πιο ποικιλόμορφη και χωρίς αποκλεισμούς κουλτούρα».

Η ευθυγράμμιση FIA-FIFA

Η τωρινή απαγόρευση της FIA έρχεται λίγες εβδομάδες μετά τα συμβάντα του Μουντιάλ ποδοσφαίρου, που διεξήχθη στο Κατάρ. Το Παγκόσμιο Κύπελλο ποδοσφαίρου βρισκόταν επί μήνες -και κατά τη διάρκειά του- στη δίνη της κριτικής για το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην αραβική χώρα.

Σύμφωνα με έκθεση του 2021 της Διεθνούς Αμνηστίας, οι εργάτες στο Κατάρ «συνέχιζαν να αντιμετωπίζουν εργασιακή κακομεταχείριση», ενώ στη χώρα η ομοφυλοφιλία εξακολουθεί να είναι ποινικό αδίκημα. Υπό το πρίσμα αυτό, πολλοί συμμετέχοντες στο Μουντιάλ -αθλητές ή μη- εξέφρασαν δημοσίως τις αντιδράσεις τους: αρκετοί με τις δημόσιες δηλώσεις τους, ορισμένοι δημοσιογράφοι με τις περιγραφές τους, άλλοι φορώντας το περιβραχιόνιο «One Love» με το ουράνιο τόξο.

Η FIFA απάντησε στα φαινόμενα αυτά αναφέροντας ότι δεν επιτρέπονται τέτοιου είδους δηλώσεις, με την απειλή επιβολής αγωνιστικών ποινών (όπως κίτρινες κάρτες για τους ποδοσφαιριστές), υποδεικνύοντας σε όλους ότι θα πρέπει «να μείνουν αφοσιωμένοι στο ποδόσφαιρο». Όμως, η έκταση που πήρε το θέμα κατέστησε σχεδόν αδύνατον στη FIFA να σκουπίσει αυτά τα κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα κάτω από το χαλί, και να κρατήσει τους πάντες «αφοσιωμένους μόνο στο ποδόσφαιρο».

Οι αντιδράσεις των φίλων του ποδοσφαίρου, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ήταν σφοδρές, και πολλοί εξ αυτών έφεραν το παράδειγμα του κράνους με το ουράνιο τόξο που φορούσε ο Χάμιλτον στο περσινό GP του Κατάρ, στο πρώτο που φιλοξένησε η συγκεκριμένη χώρα, ενόψει και του δεκαετούς της συμβολαίου με τη F1 που ξεκινά το 2023.

Όμως, οι αντιδράσεις δεν έμειναν στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Οι ποδοσφαιριστές της εθνικής ομάδας της Γερμανίας, στην ομαδική τους φωτογραφία λίγο πριν τη σέντρα του πρώτου τους ματς στο Μουντιάλ με αντίπαλο την Ιαπωνία, κάλυψαν με τις παλάμες τους τα στόματά τους - με στόχο να «μεταδώσουμε το μήνυμα ότι η FIFA μας φιμώνει», όπως είπε ο προπονητής Χάνσι Φλικ.

Επίσης, η προειδοποίηση της FIFA δεν εμπόδισε σχολιαστές της TV, ούτε τον υπουργό αθλητισμού της Βρετανίας Στούαρτ Άντριου, να φορέσουν το πολύχρωμο περιβραχιόνιο στις κερκίδες. Και, φυσικά, προκάλεσε τις αντιδράσεις των ανά τον κόσμο ΛΟΑΤΚΙ+ κοινοτήτων.

Ένα επικίνδυνο μονοπάτι

Η FIFA αρχικά, και τώρα η FIA υπό την προεδρία του Μοχάμεντ μπεν Σουλαγέμ, διανοίγουν μια εξαιρετικά επικίνδυνη ατραπό για το μέλλον του αθλητισμού. Μια ατραπό που οδηγεί σε σκοτεινά μέρη του παρελθόντος, όπου η εκφορά προσωπικών απόψεων δεν ήταν επιτρεπτή.

Η FIFA δείχνει να επιθυμεί να έχει ποδοσφαιριστές που αποκλειστικά και μόνο παίζουν μπάλα, και η FIA οδηγούς που αποκλειστικά και μόνο οδηγούν. Όμως, ένας αστέρας του παγκόσμιου αθλητισμού δεν είναι μόνο αθλητής, και ενδεχομένως ούτε πρέπει να είναι μόνο ένας αθλητής: έχει τη δύναμη να ακουστεί - δύναμη που δεν έχει σχεδόν κανείς από τους ανθρώπους που βρίσκονται ανά τον κόσμο υπό καθεστώς αφόρητης καταπίεσης.

Μπορεί κανείς να διαφωνήσει, ελεύθερα, με βάση με τα προσωπικά του κριτήρια και τις απόψεις του, με τα λεγόμενα ενός διάσημου αθλητή. Αν και δείχνει δύσκολο να διαφωνήσει κανείς με τις παγκόσμιες εκκλήσεις για τα θεμελιώδη δικαιώματα κάθε ανθρώπου στον πλανήτη. Στα οποία, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνεται η ελευθερία εκφοράς των προσωπικών του απόψεων.

Στο Ιντερλάγος του Σάο Πάουλο, αν το έχετε προσέξει, τα τεχνολογικά διστημόπλοια ενός υπερ-σπάταλου αθλήματος διασχίσουν στην τελευταία στροφή της πίστας έναν τοίχο, που πίσω του κρύβει τις φαβέλες. Όταν, πριν από τρεις δεκαετίες, ο Άιρτον Σένα -γόνος εύπορης οικογένειας και ο ίδιος- έλεγε ότι «οι επιφανείς στη Βραζιλία δεν γίνεται να ζουν σε ένα νησάκι σε μια θάλασσα εξαθλίωσης», διαφώνησε κανείς; Εκτός από κάποιους επιφανείς;

Η παρέλαση του πλούτου της Formula 1 μπροστά στις φαβέλες, παλαιότερα δίπλα στις παραγκουπόλεις της Ινδίας και σε όποιες άλλες χώρες μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας, είναι τουλάχιστον ειρωνική. Και το να συνεχίσει να ταξιδεύει εκεί, να κάνει επίδειξη του πλούτου της, να αντλεί ό,τι έχει να αντλήσει και να φεύγει, κρύβοντας κάτω από το χαλί οτιδήποτε συμβαίνει τριγύρω, αποφεύγοντας να επισημάνει -τουλάχιστον- τα προβλήματα των ανθρώπων εκεί, είναι κάτι πολύ χειρότερο. Όχι, οι μπίζνες δεν είναι μπίζνες.