Ο Δημήτρης Ιτούδης στο SPORT24: "Δεν είμαι δικτάτορας"

Ο ελεύθερος χρόνος του Δημήτρη Ιτούδη είναι οριακά λίγος. Μετριέται σ' εκείνα τα μικροσκοπικά νανοσεκόντ που το ένα δίπλα στο άλλο συνθέτουν σποραδικές στιγμές μέσα στον αέναο κύκλο των 365 ημερών. Τους δέκα μήνες είναι πλήρως αφοσιωμένος σε μια (λεπτο)δουλειά που απαιτεί αποκλειστικότητα και μονοπωλεί, σε μεγάλο βαθμό, το 'είναι' του. Είναι δρόμος μόνης κατεύθυνσης για να γίνεις όσο πετυχημένος είναι ο Έλληνας κόουτς της ΤΣΣΚΑ Μόσχας. Των 2 (+5) ευρωπαϊκών τροπαίων, των 6 (+7) Final Four, των 6 διαδοχικών τίτλων στη VTB League. Των, των...

Στους δύο σκάρτους μήνες που περισσεύουν έως την αφετηρία της κάθε νέας σεζόν παιδεύεται να χωρέσει όλους τους υπόλοιπους 'χαρακτήρες' που ολοκληρώνουν το προφίλ του. Γιατί δεν είναι αποκλειστικά ο ταγμένος κόουτς Ιτούδης, αλλά και ο άνθρωπος Δημήτρης. Αν δεν βρίσκεται στη Χαλκιδική, την αναντικατάστατη καλοκαιρινή βάση του για τις σύντομες πλην ευεργετικές δόσεις αποτοξίνωσης, θα είναι στο φόρουμ των προπονητών της Euroleague, πολύ πιθανό σε κάποιο σεμινάριο προπονητικής ως προσκεκλημένος ομιλητής γιατί δεν είναι εύκολο να αρνηθεί, θα βλέπει φίλους που έχει καιρό να συναντήσει ή θα τακτοποιεί μαζεμένες υποχρεώσεις.

Το ρολόι στο αριστερό χέρι του δεν είναι ένα κόσμημα πολυτελείας, αλλά το αναγκαίο αξεσουάρ οριοθέτησης των προμελετημένων κινήσεών του. Σαν αυτές που σχεδιάζει στο ταμπλό του προπονητή. Γράψε-σβήσε. Εννοείται πως σε κάποιο κενό, όσο περνά από την Αθήνα, απολαμβάνει καλό ψάρι στη "Νησιώτισσα", το -άφθαρτο από το χρόνο- στέκι του στη Λεωφόρο Πεντέλης, στην οποία "όλοι ξέρουν ότι θα με βρουν". Κι αν όχι τον ίδιο, "σίγουρα το πνεύμα μου, αφού όταν έρχεται κάποιος εδώ με ειδοποιούν και κάνω τα κεράσματα δια τηλεφώνου", επισημαίνει με χιούμορ, εκπέμποντας μια ολοφάνερη οικειότητα με τον χώρο.

Το υπερυψωμένο εστιατόριο με το μεγάλο αίθριο, ή αλλιώς "η δεύτερη κουζίνα μας", ήταν το σημείο συνάντησης για τη συνέντευξη που ο Έλληνας κόουτς παραχώρησε στο SPORT24 ενόσω βρισκόταν, για λίγο, στην πρωτεύουσα. "Έχω το πολύ 40 λεπτά" είχε ειλικρινέστατα διευκρινίσει σε μία από τις επικοινωνίες που προηγήθηκαν, για να μην νιώσει εκ των υστέρων έκθετος, δείχνοντας παράλληλα ενδιαφέρον να μάθει αν αρκούν. Αλήθεια είναι πως με τον Δημήτρη Ιτούδη μπορείς να συζητάς για ώρες. Ή καλύτερα να τον ακούς, με πυρήνα πάντα το μπάσκετ και την σούπερ επταετία που συμπλήρωσε πλέον στη Μόσχα, να απλώνει το παιχνίδι με άνεση πόιντ γκαρντ σε διάφορους τομείς αναπτύσσοντας με δομημένο λόγο τις σκέψεις του.

Λευκό χαρτί σαν το t-shirt που φορούσε και διαυγής σαν το νερό που ήπιαμε στην υγειά μας, εν μέσω μιας περίπλοκης υγειονομικής συγκυρίας για τον πλανήτη, οι απαντήσεις που έδωσε έγιναν το ερέθισμα χωρισμού της συνέντευξης σε δύο σκέλη. Του προπονητή Ιτούδη και του ανθρώπου Δημήτρη. Αυτού που τα παιδιά του εστιατορίου εξήραν το ήθος του, στεναχωρημένοι δίχως αμφιβολία που δεν κατάκτησε άλλο ένα ευρωπαϊκό. "Μα να μην μπει αυτό το σουτ..."

Κεφάλαιο πρώτο: Ο προπονητής της ΤΣΣΚΑ και όχι μόνο

Γεννηθείς στις 8 Σεπτεμβρίου του '70, ο κόουτς Ιτούδης είναι σήμερα 50 ετών και από τα 43 του είναι ο επικεφαλής του τεχνικού τιμ της ΤΣΣΚΑ Μόσχας. Πριν καν την έκβαση του Final Four στην Κολονία είχε ανανεώσει για άλλα δύο χρόνια. Είναι πλέον ο πρώτος μετά τον Στάνισλαβ Ερέμιν (1992-2000) και μόνος μη γηγενής προπονητής που έχει συμπληρώσει τόσα πολλά χρόνια στο ίδιο πόστο, καταρρίπτοντας μία προς μία τις επιδόσεις των συναδέλφων-προκατόχων του. Όπως του Ντούσαν Ίβκοβιτς, πολύ περισσότερο του Έτορε Μεσίνα. Καταχρηστικά και δημοσιογραφικά, θα μπορούσε να του αποδοθεί το αξίωμα του τσάρου. "Δεν είμαι της υπερβολής" μας προλαβαίνει. Οι μεγαλοστομίες και οι πομπώδεις τίτλοι δεν ζευγαρώνουν με τη βούλησή του να μοιράζεται άνευ δεύτερης σκέψης. Χρησιμοποιεί πρώτο πληθυντικό και αποδίδει τα του τσάρου στους τσάρους.

"Όλο αυτό είναι πρωτίστως επίτευγμα της ΤΣΣΚΑ. Προσωπικά εμένα με τίμησε το γεγονός ότι με κάλεσαν να ηγηθώ μιας τέτοιας προσπάθειας. Φυσικά, ήξερα πολύ καλά τι αναλαμβάνω. Από τη μία αυτός ο ρόλος προϋποθέτει πολλές υποχρεώσεις και από την άλλη οι φιλοδοξίες του κλαμπ και οι δικές μου συμβαδίζουν".

"Είμαι, προφανέστατα, χαρούμενος που στο κλείσιμο της σεζόν μιλάμε για το επόμενο βήμα της ομάδας. Μάθαμε από αυτή τη χρονιά και πηγαίνουμε παρακάτω. Οι τίτλοι και οι επιδόσεις είναι απλώς ο κερδισμένος χρόνος του προπονητή προκειμένου να εδραιώσει καλύτερα τη φιλοσοφία του. Είναι στιγμές χαράς, είναι στιγμές δικαίωσης, αλλά το γεγονός ότι προεκτείνεις τη συνεργασία σου σημαίνει ότι έχεις περισσότερο χρόνο να εφαρμόσεις τις ιδέες σου με νέες προκλήσεις. Μην ξεχνάμε ότι από το 2014 που αναλάβαμε, σ' ένα σύντομο δηλαδή διάστημα για τέτοιες αλλαγές, διαχειρίζομαι με τους συνεργάτες μου την τρίτη γενιά της ΤΣΣΚΑ. Ένα αντίστοιχο παράδειγμα ήταν του Παναθηναϊκού όταν ο Ζέλικο ηγείτο εκείνης της προσπάθειας, μόνο που τότε συνέβη σε 13 χρόνια. Τώρα ήρθε σε 7 χρόνια και είμαι τρομερά ικανοποιημένος".

"Τα πάντα είναι θέμα εμπιστοσύνης, αρχών και εξέλιξης. Για μένα όλο αυτό που προέκυψε το καλοκαίρι του 2014 ήταν μια πρόκληση - πρόσκληση, η οποία με έχει, σίγουρα, κάνει καλύτερο άνθρωπο, καλύτερο προπονητή, καλύτερο συνεργάτη, καλύτερο φίλο, αν και θεωρώ ότι έχω αρκετό χώρο στο ντεπόζιτο προτού γεμίσει. Για το αν είμαι καλύτερος πατέρας ή σύζυγος θα πρέπει ν' απαντήσουν η κόρη και η γυναίκα μου. Δεν μπορώ να προβλέψω αν όλο αυτό θα διαρκέσει άλλα δύο χρόνια".

"Δεν ξέρω αν θα μου παραδώσουν κάποιο κλειδί από την πόλη. Αυτό που ξέρω είναι πως αυτή τη στιγμή με τον Αντρέι (Βατούτιν) διατηρούμε μια αγαστή συνεργασία και χωρίς αυτή δεν θα μπορούσε να υπάρξει τίποτα απ' όλα. Ξέρουμε ο καθένας που είναι ο χώρος του. Φυσικά έχουμε το σπόνσορά μας, τη Norilsk Nickel, που δίνει μια σταθερότητα στην ΤΣΣΚΑ και μαζί τη δυνατότητα στον Αντρέι να προγραμματίζει οικονομικά το κάθε έτος. Αυτή η σταθερότητα είναι αρωγός".

"Θεωρώ ότι όλοι μας εξελισσόμαστε μέσα από αυτόν τον οργανισμό. Τώρα θα αντιμετωπίσουμε μια κατάσταση πολύ πιο ώριμα πλέον και δεν θα πάρουμε αποφάσεις εν βρασμώ, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ποιος είναι ο παρονομαστής. Ότι δηλαδή σε μια τόσο ανταγωνιστική διοργάνωση δεν συμμετέχουμε μόνοι μας, ούτε παίζει αποκλειστικό ρόλο η οικονομική σταθερότητα. Σε κάθε περίπτωση, ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός και είμαι φαν της άποψης ότι οι ομάδες είναι αυτές που κερδίζουν. Το ένα τρόπαιο δεν λέει πολλά. Οι νίκες είναι πολλές. Ο Ρόμπιν Σάρμα (σ.σ Καναδός πρώην δικηγόρος και νυν συγγραφέας βιβλίων αυτοβελτίωσης) έχει γράψει ότι αν κάθε ημέρα πετυχαίνουμε μια μικρή νίκη, τότε έχουμε κάνει 365 μέσα σε μια χρονιά. Κάτι που συνεπάγεται μια πολύ μεγάλη".

"Εφόσον προσλαμβάνεσαι κάπου, από την πρώτη στιγμή θα πρέπει να είσαι απόλυτα έτοιμος ν' απολυθείς. Βέβαια, το ίδιο ακριβώς σενάριο θα μπορούσα να το τοποθετήσω σε μια δεύτερη συνιστώσα, διότι αυτός που σε προσλαμβάνει, αν είναι να σε απολύσει την επόμενη, σημαίνει ότι απέτυχε. Κάποιος σε έχει προσλάβει, σε κάλεσε, δεν απειλήθηκε από κάποιον να το κάνει. Βασίζεται στις επιτυχίες που έχεις καταγράψει και τι έχεις καταφέρει ως εκείνη τη στιγμή. Θα προσδοκούσε προφανώς να πετύχεις τα αντίστοιχα ή και παραπάνω. Ή να εξελιχθείς μαζί του. Αντίστοιχα ένας παίκτης έχει μια τιμή, που ορίζεται από την αγορά γι' αυτά που έχει πετύχει, όχι γι' αυτά που θα πετύχει. Δεν υπογράφεις κάποιον για όσα έρθουν. Προσδοκάς ότι θα πετύχει, δεν είσαι σίγουρος. Ίσως να μην έρθουν ποτέ συγκριτικά με τα χρήματα που θα επενδυθούν γι' αυτόν. Είναι ενδεχομένως αποφέρει πολλά περισσότερα απ' αυτά που δαπανήθηκαν με βάση την αξία εκείνης της περιόδου".

Από τότε που πήγα στην ΤΣΣΚΑ όλοι γράφουν ότι κάθε χρόνο φεύγω. Ότι απολύομαι. Ότι έχω αποτύχει

"Είναι μεγάλο κομπλιμέντο, προσωπικά μιλώντας, να σου λένε ότι ως κόουτς αυξάνω την αξία των παικτών μου. Εγώ προσπαθώ να βοηθήσω τους παίκτες. Ο προπονητής είναι εκεί για να διευκολύνει και όχι να δυσκολεύει τη ζωή των αθλητών. Να την κάνει καλύτερη και κατόπιν ν' αποδώσουν τα μέγιστα. Το μπάσκετ έχει φτάσει σε άλλα δεδομένα. Εμείς πλέον, και εννοώ όλοι οι προπονητές σε όλα τα αθλήματα, μανατζάρουμε χαρακτήρες ανθρώπων από διαφορετικές κουλτούρες, ιδιοσυγκρασίες, οικογενειακά περιβάλλοντα, καταγωγές, καταβολές, με άλλους προβληματισμούς. Συνήθως όταν υπογράφουμε έναν παίκτη, υπογράφουμε όλον τον κύκλο του, ο οποίος κατέχει σημαίνοντα ρόλο. Δεν πετυχαίνει πάντα μια μεταγραφή. Όχι γιατί δεν έκανες μια σωστή επιλογή ή ήταν κακός ο παίκτης. Μπορεί να ήταν ένας άριστος, αλλά στη χημεία του γκρουπ να μην ταίριαξε. Εγώ προσπαθώ να φτιάξω χημεία. Οι 12 MVPs σε μια ομάδα δεν πιστεύω ότι θα απαρτίζουν το καλύτερο σύνολο. Θα είναι ατομικά ο καθένας μια εξαιρετική μονάδα, αλλά δεν ξέρω αν θ' αποδεχθούν τους ρόλους αυτούς που έχει ανάγκη μια ομάδα. Γι' αυτό και υπάρχουν οι διακριτοί ρόλοι όταν πρέπει να δώσεις μάχες. Κυριολεκτικά, σ' ένα πεδίο, είτε μεταφορικά, σ' ένα γήπεδο ή στην εργασία. Ειδάλλως δεν θα υπήρχαν στρατηγοί στον στρατό, ούτε γενικοί διευθυντές στις εταιρίες. Μόνο, βέβαια, αν όλοι μαζί δουλέψουν σωστά, θα έρθει το αποτέλεσμα. Ακόμη κι αυτός που έχει αναλάβει να προωθεί τα προϊόντα μιας εταιρίας θα πρέπει να ξέρει ότι αντιπροσωπεύει τον προϊστάμενό του".

"Είναι δεδομένο ότι κάποιος θα πάρει την τελική απόφαση. Αλλά το μπάσκετ είναι συνεργασία. Θέλω να ακούω τους άλλους. Έτσι επιλέγω τους συνεργάτες μου. Προτιμώ αυτούς που μπορούν να με προκαλέσουν με τις ιδέες και τα επιχειρήματά τους. Δεν είμαι 'δικτάτορας'. Όχι να λέω ότι έξω χιονίζει και να με ακολουθούν. Πιστεύω σε μια διαφορετική προσέγγιση ηγεσίας. Η οποία επιβάλλεται με γνώση και ικανότητα. Η ουσία είναι να μαθαίνεις πάντα το γιατί".

"Θα ήμουν ψεύτης, αν έλεγα ότι η ζωή στη Μόσχα δεν με καλύπτει από τη στιγμή που έχω ήδη κλείσει 7 χρόνια, πηγαίνω για 9 και δεν ξέρω πόσα ακόμα θα έρθουν. Αν το 2014 που πρωτοπήγα στη Ρωσία με ρωτούσε κάποιος, προφανώς και δεν θα μπορούσα να του απαντήσω τι θα έρθει. Ούτε όταν στις 4 Ιουνίου του 1999 ήρθα στον Παναθηναϊκό με τον Ζέλικο Ομπράντοβιτς, φανταζόμουν ότι θα μέναμε 13 χρόνια! Δεν το σκεφτόμασταν καν. Όταν δεν το σκέφτεσαι, έρχεται. Μπορεί να φύγω αύριο. Άλλωστε, χαριτολογώντας το λέω αυτό, από τότε που πήγα στην ΤΣΣΚΑ όλοι γράφουν ότι κάθε χρόνο φεύγω. Ότι απολύομαι. Ότι έχω αποτύχει. Καθένας έχει την άποψή του και την αποδέχομαι. Αλλά κανείς δεν είναι σε θέση να ξέρει τι συμβαίνει σ' έναν οργανισμό. Είναι όπως σε μια οικογένεια. Είμαι της άποψης ότι εφόσον στο κλαμπ, στους συνεργάτες, στον σπόνσορα υπάρχει φλόγα και όχι κορεσμός ή υπεροψία, αλλά η επιθυμία να βρούμε το πώς θα κάνουμε καλύτερα τη δουλειά μας, το πώς θα συνεργαστούμε καλύτερα, συνεχίζουμε".

"Δεν κάνω ποτέ επιλογή λίγκας ή πρωταθλημάτων, γιατί έχω απεριόριστο σεβασμό και στις δύο διοργανώσεις που συμμετέχουμε. Κάνω παρόλα αυτά διαχείριση αθλητών σε σχέση με την κόπωση, το κίνητρο και προφανώς την αγωνιστική ή φυσική κατάστασή τους. Γι' αυτό η ομάδα πρέπει να διαθέτει μεγάλο ρόστερ. Το είχαμε πει πέρυσι το καλοκαίρι πως οι περικοπές που κάναμε για να φέρουμε τον Μιλουτίνοφ και τον Σενγκέλια θα μας κοστίσουν σε βάθος. Το πληρώσαμε αυτό με τους τραυματισμούς και τον κορονοϊό. Όχι σε απόλυτο βαθμό, γιατί η ομάδα ανταποκρίθηκε και αυτό είναι κάτι που με κάνει περήφανο. Το κερδίσαμε αυτό ως ομάδα. Δεν διάλεξα ν' αφήσουμε πίσω τη VTB League και να φορτσάρουμε στο τέλος. Προέκυψε. Όταν χάνουμε εντός από την Πάρμα ενώ ήμαστε 20 πόντους μπροστά και επειδή θέλει 6 λεπτά για λήξη τραβάμε το πόδι από το γκάζι έχοντας το περιθώριο να δεχθούμε ένα, δύο, πέντε τρίποντα, αλλά στο 0.2 δεχόμαστε το έκτο, είναι μάθημα. Πέσαμε τότε όντως. Αλλά φροντίσαμε να μην ξαναγίνει. Αν επαναλαμβάνεται, κάτι δεν γίνεται σωστά και πρέπει ν' αλλάξεις τρόπο προσέγγισης. Ή να λάβεις πιο δραστικές κινήσεις. Κάτι που κάναμε".

"Το turning point της σεζόν ήταν αναμφίβολα η περίοδος που αντιμετωπίσαμε ταυτόχρονα τα προβλήματα με τις απώλειες βασικών παικτών. Φτάσαμε σε σημείο να μας λείπουν μαζί τα 4/5 της πεντάδας. Βγάλτε από οποιαδήποτε ομάδα τον αντίστοιχο Σενγκέλια, τον αντίστοιχο Κλάιμπερν, τον αντίστοιχο Μιλουτίνοφ και τον αντίστοιχο Τζέιμς, πέραν των Χάκετ, Αντόνοφ και Μπολομπόι, και πείτε μου πώς θα αποδώσει. Όλες οι ομάδες είχαν απώλειες, δεν το συζητάμε αυτό και όλοι τις διαχειρίστηκαν με τον τρόπο τους. Σε μας ήταν την ίδια περίοδο σ' ένα φουλ ανταγωνιστικό πρωτάθλημα στο οποίο κάποια στιγμή φτάνεις να παίξεις σ' ένα ματς θανάτου".

Ένας ηγέτης προπονητής θα πρέπει να δώσει το δικαίωμα στους παίκτες ν' αποτύχουν

"Εξελισσόμαστε στην Euroleague, αλλά την ίδια ώρα γυρίζουμε πίσω. Ποτέ δεν θέλω να εκληφθεί ως δικαιολογία ή κάποιας μορφής άλλοθι αυτό. Έτσι είναι το σύστημα και το αποδεχόμαστε. Αυτό δεν σημαίνει ότι υπολείπεται μια πρόκριση επειδή χάθηκε ένα ματς. Καθετί απαιτεί καθοδήγηση, όλοι τη χρειάζονται. Συζητούσαμε τις προάλλες με τον Ρικ Πιτίνο και του είπα ότι θα μπορούσαμε να έχουμε πάει καλύτερα, αλλά αυτός μου απάντησε αν είμαι σοβαρός μετά από 6 συμμετοχές σε Final Four. Δεν είναι απλό ή δεδομένο ότι θα έρθει επειδή έχεις μια οικονομική φερεγγυότητα. Θα πρέπει να ακολουθήσει η χημεία. Ο Σενγκέλια πήγε για πρώτη φορά σε Final Four, γιατί στο προηγούμενο ήταν τραυματίας. Τώρα είχαμε τον Μιλουτίνοφ εκτός. Εμείς ως οργανισμός είμαστε υπερήφανοι γιατί σε αυτά τα 7 χρόνια έχουμε αναδείξει 22 διαφορετικούς πρωταθλητές Ευρώπης. Ο Τεόντοσιτς έγινε πρωταθλητής Ευρώπης σε αυτό το διάστημα. Ο Ντε Κολό επίσης, ο Χίγκινς, ο Κλάιμπερν και άλλοι πολλοί μέσα από το ίδιο πρόγραμμα. Είναι από μόνο του μια υπερηφάνεια".

"Στον ημιτελικό του Final Four (σ.σ 86-89 από την Εφές) φτάσαμε ένα σουτ από την ανατροπή-πρόκριση. Ήταν όντως δύσκολο να γυρίσει αυτό το ματς. Με όλο το σεβασμό στην Εφές, τούς δώσαμε πολλούς χώρους. Ό,τι δηλαδή δεν έπρεπε να τους δώσουμε. Ό,τι ακριβώς είχαμε πει ν' αποφύγουμε. Φάνηκε σαν να μην το είχαμε δουλέψει, σαν να ήμασταν έτοιμοι. Ακόμη πάντως και στο κλείσιμο του τρίτου δεκαλέπτου, και το λέω επειδή υπάρχει ηχητικό ντοκουμέντο αφού μας είχαν με μικρόφωνα, είπα στους παίκτες μου ότι 'μπορούμε να το κάνουμε'. Μόλις το είπα είδα στα μάτια τους την πίστη ότι όντως μπορούμε. Το θέμα πάντα είναι να το πιστέψεις. Στρατηγικά μπορούν να ειπωθούν πολλά: για το χαμηλό σχήμα με τον Κλάιμπερν στο '4', για τα τα σουτ του Ούχοφ, για τη συμβολή του Λούντμπεργκ στη δεύτερη φορά που μπήκε".

"Ο Λούντμπεργκ τα κέρδισε όλα αυτά μέσα από τη δουλειά του στην προπόνηση και την ιδιοσυγκρασία του. Άρα έχει τα κότσια και το λέει η καρδιά του. Σαφώς σε επίπεδο εξέλιξης θα πρέπει να δεχθεί κάποια χτυπήματα, κάποια κριτική. Η πορεία είναι αυτή που σε εξελίσσει. Ποια είναι η βάση, το μυαλό. το mindset. Προπονητικά, είναι δύσκολο να βάζεις έναν αθλητή στη μέση της χρονιάς. Ν' αφομοιώσει το σύστημα, να παίξει αν δεν έχει παίξει σε αυτό το επίπεδο ή στην Ευρώπη. Ο Μάικλ Έρικ μάς βοήθησε πάρα πολύ εκτός γηπέδου, είναι πράγματα που δεν βλέπετε. Προφανώς εμείς τον αποκτήσαμε για να μας βοηθήσει εντός, αλλά αυτό είναι ένα ολόκληρο πακέτο. Ο κόσμος βλέπει την εικόνα, εμείς βλέπουμε όλα τα υπόλοιπα. Ο Ίφε έχει μεγάλη πίστη στον εαυτό και τις ικανότητές του, αλλά κυρίως είναι διαθέσιμος να θυσιάσει πράγματα. Όταν ο αθλητής τα έχει αυτά και πατά γερά στα πόδια του, χωρίς να ονειροβατεί, θα πετύχει. Κάτι αντίστοιχο ήταν ο Κόρι Χίγκινς όταν ήρθε. Έχει τα προσόντα, είναι έτοιμος να απορροφήσει πληροφορίες και τον θέλουμε να συνεχίσει με την ομάδα προκειμένου να ηγηθεί της προσπάθειας. Μαζί με όλους τους άλλους".

"Μια τέτοια κατάσταση δεν μοιάζει με ηλεκτρονικό που βάζεις έναν παίκτη να παίξει. Έχουμε να κάνουμε με σάρκα και οστά, με ανθρώπους που πρέπει να το ζήσουν πρώτα. Να πέσουν, να χτυπήσουν, να το νιώσουν. Παρατηρήστε τον Κλάιμπερν στο Final Four του Βελιγραδίου και αυτόν στη Βιτόρια. Του Βελιγραδίου είχε 2/12 και δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι τελειώνουμε, ρωτούσε αν έπαιζε".

"Θεωρώ, κατά τη δική μου άποψη χωρίς να είναι θέσφατο, ότι ένας ηγέτης προπονητής θα πρέπει να δώσει το δικαίωμα στους παίκτες ν' αποτύχουν. Μόνο έτσι θα πετύχουν αργότερα. Αν δεν τους προσφέρεις την ευκαιρία ν' αναπτύξουν πράγματα, ιδέες ή να τολμήσουν, θα είναι πάντα κάτω από το πρίσμα της πίεσης. Ο Κλάιμπερν προφανώς και είχε κι άλλες επιλογές. Του τις είχαμε δώσει στο τάιμ άουτ. Αλλά το παιχνίδι αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με την τελευταία φάση. Κατανοώ ότι αυτή όρισε το αποτέλεσμα, αλλά στο -21 κάτι συνέβη για να επιστρέψουμε. Αν το ματς ήταν ισορροπημένο, θα είχε μεγαλύτερη αξία αυτό το σουτ. Οι παίκτες γύρισαν ένα πολύ δύσκολο παιχνίδι, αλλά για εμάς που είμαστε μέσα και βλέπουμε όλη την πορεία λέμε ότι το ταξίδι έχει σημασία. Ο Τσιτσιπάς πρόσφατα μίλησε γι' αυτό και τον συγχαίρω διότι αυτό το παιδί έχει αλλάξει την ιδιοσυγκρασία του, έχει μεστώσει και θα σηκώσει πολλούς τίτλους".

"Κάποια στιγμή θα επικρατήσει η άποψη της σειράς αγώνων. Είναι μια εξέλιξη που θα δούμε σύντομα, ελπίζω. Γιατί μπάσκετ επαγγελματικό ίσον πλέι οφς. Δεν θα πρέπει να υποβαθμιστούν οι τοπικές λίγκες. Τουναντίον θα πρέπει να είναι πολύ σημαντικός παράγοντας εξέλιξης αθλητών. Θα μπορεί να δίνεται ένα τεράστιο κίνητρο σε όσους σχεδιάσουν ένα πενταετές πλάνο να έχουν μια κερδοφόρα επιχείρηση, γιατί, αν μιλήσουμε εμπορικά, δεν είναι. Εγώ είμαι προπονητής, αλλά θα ήθελα και ο ιδιοκτήτης-σπόνσορας να έχει κέρδος όταν σηκώνει τρόπαιο, έχοντας επενδύσει χρήματα σε όλο αυτό. Είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Όπως συμβαίνει στο ποδόσφαιρο. Δεν μπορεί το 2019 που κατακτήσαμε εμείς τον τίτλο, όλες οι άλλες ομάδες να απέτυχαν. Ούτε τώρα που κέρδισε η Εφές να είναι η μοναδική επιτυχημένη ομάδα και η Μπαρτσελόνα, το Μιλάνο, η ΤΣΣΚΑ ή ακόμη και η Μακάμπι που δεν μπήκε καν στα πλέι οφ να έχουν αποτύχει. Ή ότι δεν αξίζει το πρόγραμμά τους".

"Θα πρέπει να αλλάξει το όλο σύστημα. Το είπα και στον Τζόρντι Μπερτομέου. Έχουν ενωθεί πλέον οι φωνές. Μέχρι πρόσφατα ήμασταν 16 ομάδες και προκρίνονταν στα πλέι οφ οι 8. Το 50%. Στο ΝΒΑ αντίστοιχα υπάρχουν 30 ομάδες και προκρίνονται οι 16. Πάνω από το 50%. Τώρα που γίναμε 18, εξακολουθούν να προκρίνονται οι 8. Πέσαμε από το 50%. Όταν γίνουν 20, θα προκρίνονται ακόμη οι 8; Τότε δηλαδή οι 12 ομάδες θα έχουν αποτύχει και θα πρέπει ν' αρχίζουν τις απολύσεις; Θα μπορούσε, ενδεχομένως, να γίνει ένας γεωγραφικός διαχωρισμός ή στο πρώτο σκέλος να προκρίνονται 10 ή 12 ομάδες. Οι πρώτες τέσσερις να περιμένουν, οι οκτώ άλλες να ξεκινούν. Είναι θέμα κινήτρων. Πάντα θα βρεθεί μια ομάδα που θα αποκλειστεί στον τελευταίο αγώνα, αλλά όταν αυξάνεις τις θέσεις, παρέχεις δυνατότητες. Δεν μπορεί να μην σκέφτονται όλοι αυτό το πράγμα. Δεν μπορεί να είναι ο προπονητής ο αποδιοπομπαίος τράγος. Γι' αυτό και στην Ένωση που έχουμε δημιουργήσει προσπαθούμε να το διαφυλάξουμε ως διαδικασία. Το ότι ένας προπονητής που δεν έχει κερδίσει την Ευρωλίγκα, δεν είναι αποτυχημένος. Αντιθέτως ένα πρόγραμμα μπορεί να είναι επιτυχημένο και χωρίς τρόπαιο".

"Δεν αμφισβητώ την επικράτηση της Εφές και γι' αυτό έδωσα συγχαρητήρια στον κόουτς Αταμάν. Η σεζόν είναι σεζόν. Αλλά έχει ωριμάσει η στιγμή. Ούτε οι ιδιοκτήτες των ομάδων διώχνουν τόσο εύκολα τους προπονητές. Έχουν καταλάβει ότι να είσαι τόσο στην Ευρωλίγκα όσο και φερ' ειπείν στην ACB δεν είναι τόσο εύκολο για έναν προπονητή. Χρειάζεται άλλο ροτέισον. Υπάρχουν βέβαια και οι ανισότητες. Γιατί -με όλο το σεβασμό- το ελληνικό πρωτάθλημα με το ισπανικό απέχουν. Είναι διαφορετικές οι συνθήκες. Όταν συγκρίνονται κάποια μεγέθη, θα πρέπει κι αυτή να είναι μία από τις παραμέτρους. Εγώ και η ομάδα μου μέσα στην ίδια τη χώρα έχουμε jet lag. Για να πάμε στο Κρασνογιάρσκ ταξιδεύουμε 6 ώρες και υπάρχει χρονική διαφορά άλλων 4. Είναι πιο κοντά στην Ιαπωνία παρά στη Μόσχα".

"Ποιος έγραψε αυτόν τον μύθο της ΤΣΣΚΑ που αγοράζει όποιον θέλει και πού αποσκοπούσε δεν ξέρω. Μπορεί να κρύβει ιδιοτέλεια. Δεν το γνωρίζω, μπορεί να κάνω λάθος. Αυτό που γνωρίζω, αν αυτό λέει κάτι, είναι ότι το 2016 κατακτήσαμε την Euroleague με το χαμηλότερο μπάτζετ που είχε ποτέ η ομάδα. Ο Χίγκινς, όταν πρωτοήρθε, είχε ένα τελείως διαφορετικό συμβόλαιο, αλλά μαζί ένα τεράστιο κίνητρο να εξελιχθεί και αυτή η εξέλιξη ήταν σημαίνουσα. Ότι η ΤΣΣΚΑ έχει μια σταθερή οικονομική ισορροπία δεν αμφισβητείται. Είμαι περήφανος και με χαροποιεί. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Εφές δεν έχει σταθερότητα ή η Μπαρτσελόνα, η Ρεάλ, η Φενέρμπαχτσε και το Μιλάνο".

Είμαι άνθρωπος που δίνω δεύτερες, τρίτες, ακόμη και τέταρτες ευκαιρίες, αλλά κάποια στιγμή θα πρέπει να δούμε την ομάδα

"Οποιοσδήποτε τραυματισμός αθλητή, πόσο μάλλον του Μιλουτίνοφ, αποτελεί κατάρα, γιατί ξεφεύγει από τον έλεγχο του προπονητή. Δεν μπορείς να κάνεις κάτι όταν σε καλεί ο γιατρός στο τηλέφωνο. Είναι ένα από τα προβλήματα που πρέπει να υπερβείς για να βγεις μπροστά. Ευτυχώς η ομάδα βρήκε τον τρόπο. Χρειάζεται σίγουρα χρόνος να το ξεπεράσεις. Χρειάζεται αλλαγή πλάνου, επαναπροσδιορισμός των ρόλων. Φέραμε τον Φόγκτμαν στο '5' και εκεί έκανε δύο εκπληκτικούς μήνες. Έχουμε μάθει να παίζουμε διαφορετικά. Όλα αυτά είναι πράγματα που τα ενεργοποιούμε και προπονούμαστε υπό αυτό το πρίσμα. Πιστεύω πολύ ότι οι αθλητές πρέπει να βγαίνουν από τη ζώνη άνεσής τους, διότι αυτό απαιτούν οι αγώνες που πρέπει να κερδηθούν στο φινάλε κάθε χρονιάς".

"Δεν ψάχνω οτιδήποτε λάθος ή σωστό στην ανανέωση του Μάικ Τζέιμς. Είναι ανάλογο του πρίσματος που τοποθετείται. Ο Μάικ έχει εξαιρετικά προσόντα, και γι' αυτό είχε έρθει σε μας. Στον χρόνο που ήρθε είχαμε μια αγαστή συνεργασία, την οποία όλοι συμφωνήσαμε να επεκτείνουμε. Τίποτα δεν έγινε κάτω από πίεση. Και ο παίκτης και η ομάδα ζυγίσαμε τα δεδομένα. Στην πορεία προκύπτουν προβλήματα που πρέπει να διαχειριστείς. Ισχύει για τον καθένα, προσωπικά θέματα. Με την οικογένεια, την κοπέλα. Προφανώς η απόσταση δεν βοηθάει, αλλά σημασία έχει πώς διαχειρίζεται ο καθένας τέτοιες καταστάσεις. Ίσως για τον Μάικ ή οποιονδήποτε Μάικ να είναι μια τεράστια ευκαιρία ζωής όλο αυτό, χωρίς να θέλω να ωραιοποιήσω πράγματα. Ούτε, φυσικά, διεκδικώ το αλάθητο. Εντούτοις η περίπτωση ήταν ξεκάθαρη. Εγώ είμαι άνθρωπος που δίνω δεύτερες, τρίτες, ακόμη και τέταρτες ευκαιρίες, αλλά κάποια στιγμή θα πρέπει να δούμε την ομάδα, χωρίς να κριτικάρουμε τη στάση του καθενός. Η ομάδα ούτως ή άλλως απάντησε με τις εμφανίσεις της. Ανέπνευσε, θα έλεγα. Κάποιοι παίκτες ταιριάζουν σ' ένα σύνολο και κάποιοι άλλοι όχι. Οι Αμερικάνοι λένε ότι 'αν νιώθεις ότι ανήκεις, θα δώσεις το καλύτερο που έχεις'. Εγώ, προσωπικά, αισθάνομαι ότι ανήκω εκεί και αισθάνομαι ευγνώμων που είμαι εκεί. Προσπαθώ δε για το καλύτερο. Μπορεί να μην είμαι ο καλύτερος, αλλά με αυτή τη διάθεση μπαίνω. Να αφιερώσω ώρες, να παρακολουθήσω, να είμαι συντονισμένος. Αυτό ζητώ και από τους παίκτες. Αν κάποιος νιώθει ότι δεν ανήκει σ' έναν οργανισμό, θα ψάχνει δικαιολογίες για να φύγει. Ζεις με τους συμπαίκτες, που είναι εξίσου ξεχωριστές προσωπικότητες".

"Αυτό που μας ενδιαφέρει στη νέα χρονιά είναι να μην επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος. Να είμαστε, αναμφίβολα, πιο έτοιμοι στο θέμα του κορονοϊού, γιατί μας έπιασε εξ απήνης όλους μας, παρότι υπήρχε το παράδειγμα της διακοπής και αυτό ανήκει στα μείον. Μην ξεχνάμε ότι ζούμε σε μια χώρα που διαθέτει ένα πολύ καλό εμβόλιο και πρόκειται να δώσει κι άλλα στην αγορά για να προστατευτούμε".

"Μας νοιάζει η χημεία, το ποιος ταιριάζει με ποιον. Πρέπει να έχεις franchise παίκτες. Η αγορά συρρικνώνεται λόγω του ΝΒΑ. Όλοι πηγαίνουν στις ΗΠΑ γιατί μπορούν. Το ερώτημα είναι με ποιες προοπτικές πηγαίνουν. Ας φέρουμε για παράδειγμα τον Βασίλη Σπανούλη που πήγε γιατί είχε αυτό το απωθημένο. Τότε εγώ είχα μιλήσει με τον GM των Ρόκετς και μου είχε πει ότι θα του δίνουν 20 λεπτά. Αυτή όμως ήταν η άποψη του μάνατζερ και όχι του προπονητή, με αποτέλεσμα ο Βασίλης να βρεθεί να υπολογίζεται ως ένας spot-up shooter που δεν είναι. Σαν να μην ήξερε ο Βαν Γκάντι ποιον παίκτη είχε. Αυτή η προοπτική όντως δεν είναι η καλύτερη. Να πας απλά για να πας; Ok".

"Το πώς ωριμάζει ο αθλητής είναι όλη η δουλειά. Το πώς ωρίμασε ο Φώτσης φερ' ειπείν στα 18 του όταν ο Ζέλικο του έδωσε την ευκαιρία να παίξει μπροστά από τον Αλβέρτη και μαζί με Μποντιρόγκα, Ρέμπρατσα και Κάτας".

"Πιστεύω ότι το ΝΒΑ θέλει να δεχθεί τους Ευρωπαίους προπονητές, γιατί υπάρχουν πάρα πολλοί ασίσταντ ήδη και θα έρθει γρήγορα η στιγμή που ένας Χ Ευρωπαίος θα αναλάβει ένα πρότζεκτ και θ' αφήσει το σημάδι του, αλλάζοντας τον ρου των γεγονότων. Όπως κάποτε συνέβη με τον Μποζμάν στο ποδόσφαιρο και στον αθλητισμό γενικότερα. Αν μια πρόταση έρθει σε μένα, όταν έρθει, θα τη συζητήσουμε τότε μελετώντας το τι και πώς. Τα πρωταθλήματα είναι κοντά πια. Στο θέμα μπάσκετ πολύ κοντά και σε νοοτροπία αρκετά. Οι ομάδες που κερδίζουν πρωταθλήματα είναι επηρεασμένες από το ευρωπαϊκό στιλ. Εγώ συνεργάστηκα με τους Πίστονς και τους Σίξερς, ήμουν σε τρία summer leagues. Δεν ήμουν εκεί απλώς για να είμαι. Ήμουν ενεργό μέλος του τιμ και προπόνησα αρκετούς εξ όσων μετέπειτα έγιναν ΝΒΑ παίκτες ή άλλους Ευρωπαίους. Τη χρονιά που σταματήσαμε από τον Παναθηναϊκό πήγαμε παρέα με τον Ζέλικο. Μας είχε καλέσει ο Τζο Ντουμάρς στην pre season του Ντιτρόιτ και ήμασταν παρόντες στα φιλικά, ταξιδεύαμε κανονικά με την ομάδα, μιλούσαμε με προπονητές. Εγώ πέρασα και από αυτό, έχω πλέον φίλους. Εκτιμώ ότι το ΝΒΑ είναι η καλύτερη διοργάνωση του μπάσκετ που υπηρετώ και αγαπώ. Είμαι όμως ευχαριστημένος με ό,τι ζω. Η προοπτική αφορά την εξέλιξη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορώ να εξελιχθώ στο υπάρχον περιβάλλον".

"Με τίμησε η πρόταση που μου είχε γίνει για την Εθνική όταν ο κ.Βασιλακόπουλος είχε έρθει στη Μόσχα. Όμως δεν ήταν καλή η συγκυρία, δεν ήταν σωστό το τάιμινγκ. Κάποια στιγμή ίσως, γιατί όχι. Είναι πάντως δύσκολο για ένα προπονητή της Euroleague, εξαιτίας των παραθύρων. Γι' αυτό δικό μου όνειρό είναι να υπάρχει ένα μπάσκετ, όπως υπάρχει ένα ποδόσφαιρο, για να ξέρει ο κόσμος πού πηγαίνει. Εύχομαι φυσικά στην ομάδα να πετύχει σε αυτό το δύσκολο έργο που έχουν ο Ρικ Πιτίνο, οι συνεργάτες του και όλοι όσοι παίκτες δέχθηκαν να πάνε μετά από μια τέτοια δύσκολη χρονιά".

Κεφάλαιο δεύτερο: Ο Δημήτρης

Κλείνοντας πίσω την πόρτα του γηπέδου και φεύγοντας για το σπίτι, ο Δημήτρης Ιτούδης αφαιρεί, για λίγο, τη στολή του προπονητή και γίνεται ο σύζυγος, ο πατέρας, ο φίλος, ο γείτονας. Γίνεται ο δεύτερος εαυτός που εξισορροπεί τον παθιασμένο για προπονητική πρώτο. Είναι ο Δημήτρης από τα Τρίκαλα Ημαθίας που έφυγε για να σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο του Ζάγκρεμπ, (προσπαθεί να) είναι ο μπαμπάς της Αλεξάνδρας, παραμένει ένας λάτρης της μουσικής, χορεύει και τραγουδά, ξεχνιέται με την ανάγνωση και διατηρεί το σώμα του με τη γυμναστική. Είναι ο Δημήτρης που κοιμάται ελάχιστα και λατρεύει οτιδήποτε αυθεντικό και ανεπιτήδευτο.

"Αν όντως η επταετία στην ΤΣΣΚΑ είχε γεύση, θα ήταν σίγουρα της τσιπούρα που φάγαμε χθες εδώ, στη Νησιώτισσα. Πελαγίσια και μόνο. Μια τσιπούρα 2-2.200 κιλών, ψημένη όπως πρέπει στα κάρβουνα. Χωρίς περιττά πράγματα. Εγώ είμαι άνθρωπος της απλότητας και της φύσης. Ό,τι μας δίνει αυτή μου αρκεί. Λίγο λεμονάκι ναι, θα έβαζα".

"Προσωπικά από κάθε συζήτηση με τον οποιονδήποτε, ακόμη από αυτή που κάνουμε τώρα οι δυο μας, παρόλο που δεν γνωριζόμασταν προηγουμένως, θεωρώ ότι αντλώ κάτι. Κερδίζω σίγουρα. Θα είναι όφελος ακόμη κι αν δεν οδηγήσει κάπου. Διότι μ' αρέσει να προσεγγίζω διαφορετικά τα πράγματα, έτσι αντιμετωπίζω το οτιδήποτε. Ως δέλεαρ για κάτι νέο, ανεξαρτήτως του αποτελέσματος που το συνοδεύει".

"Έχω διαβάσει αρκετή φιλοσοφία. Μάλιστα τα τελευταία 7-8 χρόνια ασχολούμαι με την ψυχολογία, τόσο την αθλητική όσο και τη γενικότερη. Τα βιβλία είναι κάτι που προτείνω ανεπιφύλακτα. Είναι, για μένα, το καλύτερο δώρο που μπορεί να κάνει κάποιος σε άλλον. Τώρα μάλιστα με τα audio books, που άλλοι το διαβάζουν για σένα κι εσύ ακούς, τελειώνεις πολύ πιο γρήγορα αυτό που θες. Εγώ είμαι σε μια κατάσταση να διαβάζω βιβλία δύο ή και τριών διαφορετικών ειδών ταυτόχρονα για να με ξεκουράζουν. Μπορεί τη μία ημέρα να διαβάσω ένα σύγγραμμα και την άλλη ένα απλό μυθιστόρημα. Δεν ξεχωρίζω το περιεχόμενο".

"Ακούω διαφόρων στιλ μουσικές. Είμαι πολύ δεκτικός σε όλα τα είδη. Θεωρώ ότι χωρίς τη μουσική ο άνθρωπος δεν μπορεί να υπάρξει. Είναι παντού, είναι γύρω μας, είναι μέσα μας. Μεγάλωσα σ' ένα σπίτι στο οποίο ο πατέρας μου έπαιζε μπουζούκι, οπότε ήταν λαϊκά τα πρώτα ακούσματά μου. Ο Καζαντζίδης, ο Νταλάρας, ο Πάριος ακούγονταν στο σπίτι μας στα Τρίκαλα. Ο πατέρας μου παίζει ακόμη. Μάλιστα ήταν φαντάροι μαζί, αλλά και στη σχολή παρέα με τον Χρήστο Νικολόπουλο. Αυτός δεν άνοιξε τα φτερά του. Περίμενε μάλλον από εμένα να το κάνω. Είχα ξεκινήσει να μαθαίνω ακορντεόν και κιθάρα, αλλά δεν ήταν αυτή η κλήση μου. Πάντως μου αρέσει και να ακούω και να τραγουδάω: από κλασική, λαϊκή, ελαφρολαϊκή, έντεχνη και δημοτική μουσική. Μπορώ να ταξιδεύω για 2 ώρες και ν' ακούω ποντιακά, παρόλο που στην καταγωγή δεν είμαι Πόντιος. Ή να ακούω μουσικές της Ανατολικής Ρωμυλίας (σ.σ περιοχή της Βόρειας Θράκης μεταξύ των οροσειρών Αίμου-Ροδόπης με έντονο ελληνικό στοιχείο με πυρήνα τη Φιλιππούπολη) από την οποία και κατάγομαι. Συγκαθιστό, τσέστο, ζωναράδικο. Πολλές φορές βάζω και χορεύω μόνος μου. Οι παππούδες μου, αλλά ιδιαίτερα αυτός από την πλευρά της μητέρας μου, ήταν εξ εκείνων που πρωτοστάτησαν στη δημιουργία του λαογραφικού συλλόγου. Με τον άλλο, του πατέρα μου, με τον οποίο συγκατοικούσαμε για αρκετά χρόνια, μέχρι τα 9 του πήγαινε σε χωριά που είναι πλέον βουλγαρικά και όταν εγώ πήγα στη Σερβία μπορούσαμε ν' ανταλλάξουμε δυο κουβέντες".

Το μυαλό μας είναι ο καλύτερος φίλος, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να γίνει ο χειρότερος εχθρός

"Είναι κακό να περιαυτολογείς, άλλοι πρέπει να μιλούν για σένα ή οι πράξεις σου. Αν έλεγα κάτι για εμένα, θέλω να είμαι και πιστεύω ότι είμαι ένα σφουγγάρι γνώσεων. Το οποίο προσπαθεί να μαζέψει όσες περισσότερες πληροφορίες και να τις φιλτράρει μετά, με την εμπειρία που έχει αποκτήσει ο καθένας από το δικό του μετερίζι ή ακόμη και την καθημερινότητά του, όσο το δυνατόν καλύτερα. Κατόπιν δε να τις μεταλαμπαδεύσω είτε στην κόρη μου είτε στις νέες γενιές. Θεωρώ ότι ένα από τα προσωπικά μου 'why' είναι ότι εκτός από το να κοουτσάρουμε και να δίνουμε οδηγίες, οφείλουμε να δώσουμε τις κατευθυντήριες εντολές σε ανθρώπους που είναι στην κοινωνίας μας. Και μαζί αρχές που έχουν να κάνουν με τον σεβασμό, με την ηθική σε αυτό που καταπιανόμαστε. Ξεπερνάει το μπάσκετ ή το όποιο άθλημα".

"Το πώς ορίζεται η επιτυχία ή η αποτυχία είναι σχετικό. Για μένα η αποτυχία είναι το έναυσμα μιας νέας πορείας που θα οδηγήσει στην επιτυχία. Η αποτυχία σημαίνει επιτυχία, αρκεί να μην σε ρίξει πίσω. Γι' αυτό και μ' αρέσει να χρησιμοποιώ τον όρο 'fall forward'. Όλοι θα πέσουμε κάποια στιγμή στη ζωή μας. Στα πάντα. Σε μια φιλία, σ' ένα έρωτα, στα επαγγελματικά, σε μια αποστολή, σε μια ομιλία, σε μια υπόσχεση που δώσαμε στο παιδί μας. Είναι σίγουρο ότι θα απογοητευτούμε από ανθρώπους, καταστάσεις και αποτελέσματα. Το θέμα είναι να μην απογοητευτούμε σε βαθμό που θα μας ρίξει τόσο ώστε να χάσουμε την αυτοεκτίμηση και τη δύναμη που πηγάζει από το μυαλό. Γιατί στο τέλος όλα είναι παιχνίδια του μυαλού και αν κατορθώσουμε να το ελέγξουμε και να το οδηγήσουμε εκεί που θέλουμε, τότε μπορούμε να τα καταφέρουμε. Διότι το μυαλό μας μπορεί να είναι ο καλύτερος φίλος, αλλά ταυτόχρονα να γίνει ο χειρότερος εχθρός μας, ξέρει όλες τις αδυναμίες μας, τα όρια μας, τα πάθη μας".

"Το 'γιατί' εγώ έγινα προπονητής θα επιτρέψετε να μην το πω σε αυτήν τη συνέντευξη. Ίσως είναι κάτι που θέλω να γράψω κάποια στιγμή. Έχω προτάσεις ήδη. Πιθανόν να είναι συνδυασμών πραγμάτων, που να μην αφορά μονάχα την προπονητική. Δεν ξέρω ακόμα. Αυτό το περίφημο 'why' έχει να κάνει μ' έναν ευρύτερο σκοπό. Ένα από αυτά που ανακάλυψα για το δικό μου 'γιατί' είναι ότι μου αρέσει να διδάσκω και μου αρέσει να βλέπω την εξέλιξη είτε αυτό αφορά την αύξηση της αξίας ενός παίκτη είτε τη βελτίωση ενός άλλου που έφτασε σε ένα άλφα επίπεδο. Γι' αυτό και θεωρώ τον εαυτό μου ευλογημένο όχι μόνο για το που είμαι τώρα, αλλά επειδή πέρασα από όλες τις βαθμίδες του μπάσκετ: από τα μίνι, από το παιδικό, το εφηβικό, το γυναικείο, ως συνεργάτης και πλέον πρώτος. Το έχω δει όλο αυτό το κομμάτι και για μένα είναι μια τεράστια εξέλιξη ως άνθρωπος".

"Σ' όλη αυτήν την πορεία μου, αν μιλήσω για όσους σημάδεψαν εμένα ως χαρακτήρα και προπονητή, έχω να πω ότι τρέφω απεριόριστη ευγνωμοσύνη για καθέναν εξ όσων συνεργάστηκα. Από τον Ίγκορ Γιούκιτς και τον Μπόσκο Μπόζιτς στην ΚΚ Ζάγκρεμπ, που δυστυχώς δεν είναι πια μαζί μας (σ.σ ο Πέπσι του κροατικού μπάσκετ απεβίωσε στις 27/12 του '18), έως τον Ευθύμη Κιουμουρτζόγλου, τον Βαγγέλη Αλεξανδρή και τον Βλάντο Τζούροβιτς. Κι άλλους πολλούς που η απαρίθμησή τους ίσως αφήσει εκτός και αδικήσει άλλους. Από το πανεπιστήμιο ακόμη και ακολούθως στην επαγγελματική σταδιοδρομία μου. Δίχως αμφιβολία όμως ο Ντούντα Ίβκοβιτς και ο Ζέλικο Ομπράντοβιτς, με όσα ζήσαμε, είναι οι δύο εκείνες προσωπικότητες που επηρέασαν περισσότερο από κάθε άλλη τον τρόπο σκέψης μου και την αντίληψη που ανέπτυξα απέναντι στα πράγματα".

"Επειδή ακριβώς πέρασα από τις βαθμίδες όλων των ηλικιών στο μπάσκετ, αισθάνομαι τεράστια ευθύνη και τιμή ταυτόχρονα να καθοδηγήσω το παιδί ενός ζεύγους. Αν η πατρότητα με έκανε καλύτερο δεν το γνωρίζω. Σίγουρα πάντως χρειάζομαι να περάσω περισσότερο χρόνο με την κόρη μου. Η μητέρα της έχει κάνει πολύ καλή δουλειά σε αρκετά θέματα. Είναι βέβαιο ότι τα εκπαιδευτικά ινστιτούτα, ιδιωτικά ή δημόσια, επηρεάζουν, αλλά το περιβάλλον παίζει τον σημαντικότερο ρόλο στη διάπλαση του χαρακτήρα ενός παιδιού. Το τι τον διαμορφώνει μέσα στην καθημερινότητα του".

"Η τεχνολογία είναι απαραίτητη στη ζωή μας και τη βοηθάει, αρκεί το παιδί να μην ζει μια ζωή μέσα από τις οθόνες, όσο κι αν στην περίοδο των λοκ ντάουν αυτό ήταν αναπόφευκτο. Πιστεύω στην επικοινωνία και στην αμεσότητα. Όπως κουβεντιάζουμε τώρα. Αυτή ήταν η γενιά μου και αυτό επιχειρώ να μεταδώσω στην Αλεξάνδρα".

"Προφανώς και έχω προσωπική ανάγκη να είμαι πιο κοντά στην κόρη μου. Είμαι σε ακριβώς σε αυτήν την παγίδα που έχουν πέσει αρκετοί εξ όσων ασκούν επαγγέλματα καριέρας, σε οποιονδήποτε κλάδο. Οι χρόνοι είναι τόσο γρήγοροι και σε μια ημέρα 24 ωρών πρέπει να χωρέσουμε τον ύπνο, την άσκηση, την εργασία, το να είσαι πατέρας-φίλος-σύντροφος ή ό,τι άλλο και γι' αυτό θα επανέλθω στον Σάρμα. Ο οποίος δίνει μαθήματα για το πώς πρέπει να ορίζεις το χρόνο σου. Ή να ξυπνάς πιο νωρίς, όταν δηλαδή οι υπόλοιποι κοιμούνται, ή να κοιμάσαι λιγότερο".

"Τα τελευταία χρόνια εγώ ξυπνάω νωρίς. Όχι όμως όσο νωρίς θα ήθελα. Μπορεί να σηκωθώ στις 7 το πρωί, αλλά να έχω κοιμηθεί στις 3 ή στις 4 και αυτό δεν είναι υγιές. Θα μου αρκούσαν 5 ώρες, είναι ιδανικές. Αλλά οι 3 και 4 είναι ένα κακό συνήθειο. Μια συγκεκριμένη καθημερινή ρουτίνα δεν έχω, αλλά φροντίζω να ξεδίνω στο γυμναστήριο. Τα δικά μου αγχολυτικά είναι το τρέξιμο, το κολύμπι και η εργασία στη φύση. Η φύση μάς έχει δώσει πολλά πράγματα. Μακάρι να είχαμε όσα περισσότερα δάση γινόταν, εδώ στην Αθήνα, για να μπορούμε να περπατάμε. Αντίθετα η Μόσχα διαφέρει πολύ στα τετραγωνικά μέτρα που αντιστοιχούν σε δάση-πάρκα-χώρους αναψυχής. Υπάρχουν κανόνες που επιβάλλουν πως όταν κάποιος θέλει να χτίσει ένα συγκρότημα θα πρέπει μαζί να φροντίσει για την ανέγερση σχολείου, ναού ή χώρου τέτοιου".

Δεν είμαι απ' αυτούς τους χαρακτήρες που τους αρέσει να βάζουν ταμπέλες

"Η καθημερινότητα ενός προπονητή ίσως είναι βαρετή για κάποιους. Για μένα είναι μια ωραία πορεία. Αν μια πόλη είναι όμορφη, είναι μια ερώτηση που αφορά τη σύζυγό μου και την Αλεξάνδρα. Γιατί εμείς είμαστε παραδοσιακά από το βίντεο στην προπόνηση και από το ταξίδι στο παιχνίδι. Σε μια μόνιμη επανάληψη. Οπότε είτε το γήπεδο είναι στη Νέα Φιλαδέλφεια είτε στη Βοστόνη είτε στη Μόσχα είτε Βαρκελώνη και στην Αθήνα είναι σχεδόν το ίδιο. Μετρούν ομολογουμένως οι συνθήκες και αυτό είναι πολύ σημαντικό στοιχείο για έναν επαγγελματία. Στη Μόσχα φερ' ειπείν για ένα μεγάλο διάστημα του χρόνου δεν αντικρίζεις μπλε ουρανό. Υπάρχει σκοτεινιά. Ξυπνάς βράδυ, κοιμάσαι βράδυ και δεν βλέπεις καθόλου φως. Σκεφτείτε τους υπαλλήλους που εργάζονται σε εγκαταστάσεις χωρίς παράθυρα. Άρα αυτό προϋποθέτει πολύ μεγάλη άσκηση του μυαλού. Επιμένω ότι όλα είναι άσκηση του μυαλού. Ό,τι κάνουμε. Ακόμα κι αυτό που κάνουμε. Ο κόσμος δεν είναι εξασκημένος, αλλά μπορεί να αυτοεξασκηθεί, δεν χρειάζεται πάντα υποβοήθεια".

"Η ευθύνη που έχουμε απέναντι στον συνάνθρωπο είναι εξαιρετικά σημαντική, γενικά ή ειδικά. Προσωπικά, έτυχε όχι μόνο να νοσήσω με κορονοϊό, αλλά και να νοσηλευτώ για 6 ημέρες στο νοσοκομείο Σωτηρία. Δράττομαι όποτε της ευκαιρίας να ευχαριστήσω ξανά την κυρία Πουλάκου, τον κύριο Τσιόδρα, τον Βασίλη Κικίλια και κάθε άλλον για το γεγονός ότι πήρα εξιτήριο σε πολύ καλή κατάσταση. Δεν συζητώ ότι το εμβόλιο, όποιου τύπου, είναι το όπλο καταπολέμησης του ιού, συνδυαστικά με όλα τα μέτρα υγιεινής και αποφυγής νέας διασποράς. Εγώ και η σύζυγός μου εμβολιαστήκαμε ήδη δύο φορές ήδη με το Sputnik. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως η πρόοδος της επιστήμης και τα εμβόλια αύξησαν το προσδόκιμο ζωής, γιατί καταπολεμήθηκαν ανίατες ασθένειες. Η άποψη περί μη εμβολιασμού γιατί έχει εμβολιαστεί το 80% επαφίεται απλώς στην πιθανότητα ότι δεν θα νοσήσει ή δεν θα νοσήσει βαριά κάποιος οικείους μου".

"Προσπαθώ να θυμάμαι και να καταγράφω διάφορα πράγματα και στοιχεία. Ίσως να μην είμαι όσο καλός είναι άλλοι, καταλαβαίνω όμως ότι οι αριθμοί παίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή μας. Ακόμη και το πότε γεννηθήκαμε μοιάζει να έχει σημασία από πλευράς αριθμών και μαθηματικών. Ίσως και πλανητών, δεν ξέρω. Δεν το έχω μελετήσει ακόμη, μου το έχουν πει και μου το έχουν δείξει πώς λειτουργεί, αλλά με ενδιαφέρει να εντρυφήσω σε βιβλιογραφία".

"Είμαι από τους ανθρώπους που δεν απορρίπτω ποτέ και τίποτα. Ούτε γενικεύω ότι επί παραδείγματι οι Έλληνες είναι έτσι ή οι Σέρβοι και οι Ρώσοι αλλιώς. Υπάρχουν όλες οι πλευρές σε όλες τις εκφάνσεις. Δεν είμαι απ' αυτούς τους χαρακτήρες που τους αρέσει να βάζουν ταμπέλες. Προσωπικά, δεν θεωρώ ότι είμαι ο καλύτερος άνθρωπος ή ο καλύτερος προπονητής. Δεν διεκδικώ αγιότητες και είμαι ο Πάπας που έχει το αλάθητο. Θεωρώ όμως ότι ο καθένας μπορεί να χειραγωγήσει τον νου του έτσι ώστε να διακατέχεται από καλοσύνη, ευγένεια, ηθική. Είναι στοιχεία που δεν μπορεί να τ' αποτρέψει κανείς, ανεξαρτήτως οικονομικής ή κοινωνικής κατάστασης".