125 χρόνια σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες: Ο Αβέρωφ δεν έγινε... Λούης όταν τον χρειάστηκαν

Το ημερολόγιο στις δυτικές χώρες έδειχνε 6 Απριλίου του 1896. Στην Ελλάδα που χρησιμοποιούσε ακόμη το Ιουλιανό, ξημέρωνε η 25η Μαρτίου, η πιο αθλητική 25η Μαρτίου της χώρας. Οι πνεύμονες των Ολυμπιακών Αγώνων γέμιζαν ξανά με οξυγόνο. Οι μύες τους ζωντάνεψαν στα κορμιά 241 αθλητών από 14 χώρες. Οι Αγώνες αναστήθηκαν στη Αθήνα, πριν από 125 χρόνια. Ζωντάνεψαν στο Καλλιμάρμαρο ξεγλιστρώντας από τα παριζιάνικα δίχτυα του Πιερ ντε Κουμπερτέν, που ήθελε να συνδυάσει την αναβίωσή τους με τη Γαλλία. Έπειτα, κατέκτησαν την υφήλιο.

Γράφει η Μαρία Καούκη

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες καθιερώθηκαν, επειδή είναι ένα τεράστιο κοινωνικό γεγονός και όχι απλά μια αθλητική διοργάνωση. “Ο πρόεδρος της ΔΟΕ, Τόμας Μπαχ, όταν ήρθε πρόσφατα στη χώρα μας, είπε: ''Οφείλουμε τα πάντα στην Ελλάδα!'', τόνισε ο πρόεδρος της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής, Σπύρος Καπράλος στο SPORT 24, αναφερόμενος στην επέτειο της αναβίωσης της διοργάνωσης και σχολίασε την καθοριστική συμβολή της Ελλάδας στο Ολυμπιακό κίνημα:

“Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και οι παγκόσμια κοινότητα οφείλουν πράγματι πολλά στην Ελλάδα. Δεν είναι μόνο αθλητισμός. Είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που εκφράζεται μέσα από τη συνύπαρξη των λαών όλου του κόσμου. Οι λαοί συμβιώνουν και χαίρονται μαζί. Αυτή τη στιγμή έχουμε 205 εθνικές Ολυμπιακές Επιτροπές και την Ολυμπιακή Επιτροπή των Προσφύγων και αυτό είναι πολύ σημαντικό στην εποχή που ζούμε. Το 1896, μέσα από την Ελλάδα, τον Πιερ ντε Κουμπερτέν και το όραμά του, τη βοήθεια του Δημήτριου Βικέλα -που συμμετείχε στην οργανωτική επιτροπή εκείνων των Αγώνων και ήταν ο πρώτος πρόεδρος της ΔΟΕ-, και τη συνεισφορά του Ευάγγελου Ζάππα αρχικά και του Γεωργίου Αβέρωφ για την αναμαρμάρωση του Παναθηναϊκού Σταδίου αναβιώθηκαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Το Καλλιμάρμαρο είχε 60.000 θεατές στον τερματισμό του Μαραθωνίου. Πριν καταφθάσει ο Σπύρος Λούης ενημερώθηκαν ότι ο αθλητής που προπορεύεται είναι Έλληνας και ξεσηκώθηκαν. Φώναζαν όλοι: ''Έλληνας! Έλληνας!''”.

Ο Γάλλος βαρόνος, Πιερ ντε Κουμπερτέν, σε συνεργασία με τον μόνιμα εγκατεστημένο στο Παρίσι, λόγιο, Δημήτριο Βικέλα, δούλεψαν πάνω στο όραμα του πρώτου: την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Ωστόσο, επιθυμία του Γάλλου ήταν αυτή η αναγέννηση της διοργάνωσης να γίνει στο Παρίσι. Όμως, οι Γάλλοι ήταν απρόθυμοι και αδιάφοροι. Το Καλλιμάρμαρο έγινε σημείο αναφοράς της επιτυχίας των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896. Δεδομένου ότι οι αθλητές στην πλειονότητά τους ήταν Έλληνες, το στάδιο ήταν αυτό -που με τη λαμπρότητά του- έδωσε την απαιτούμενη αίγλη για την καθιέρωσή της διοργάνωσης!

“Σωστά, το Παναθηναϊκό Στάδιο έδωσε τον κατάλληλο τόνο στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Πιθανότατα, εκεί θα διεξάγονταν, προκειμένου να συνδεθούν με την αρχαιότητα. Αλλά, δεν θα υπήρχε αυτή η αίγλη χωρίς τη μαρμάρινη επένδυση. Ήταν κάπως πρωτόγονο, πριν. Βλέπω κάτι παλιές φωτογραφίες του ποδηλατοδρομίου, του γηπέδου “Καραϊσκάκης”. Είναι γύρω χώμα και κάρβουνο και στέκεται ο κόσμος και βλέπει. Η κερκίδα στο Παναθηναϊκό Στάδιο κάνει τη διαφορά. Νομίζω, ήταν από μάρμαρο το κάτω διάζωμα και ξύλινο το πάνω. Η πρώτη δωρεά του Αβέρωφ για το στάδιο ήταν 585.000 δραχμές και συνολικά έδωσε 920.000 δρχ.

Αυτό που κάνει τον Αβέρωφ να ξεχωρίζει είναι ότι ανέλαβε μόνος του το Στάδιο, ενώ στη μεσολυμπιάδα του 1906 βλέπουμε διάφορους ομογενείς να βοηθούν οικονομικά τη διοργάνωση, μέσα από επιτροπές στην Αίγυπτο, στη Σμύρνη και στην Κωνσταντινούπολη. Ο Αβέρωφ ήταν ο αφανής ήρωας της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων", είπε στο SPORT 24 ο ιστορικός και καθηγητής του Κολεγίου Χάβερφορντ της Φιλαντέλφια, Αλέξανδρος Κιτροέφ, ο οποίος έλκει την καταγωγή του από την Αίγυπτο και είναι άριστος γνώστης των θεμάτων της ελληνικής διασποράς. Με τη βοήθεια του θα καταλάβουμε πώς ο Γεώργιος Αβέρωφ κατάφερε να γίνει ο πανίσχυρος Έλληνας και αφανής ήρωας των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896.

“Ο αριθμός των 60.000 θεατών στο Καλλιμάρμαρο ήταν πολύ μεγάλος για εκείνη την εποχή. Οι ομογενείς της Αιγύπτου βοήθησαν με την παρουσία τους, τότε. Ήρθαν πάρα πολλοί στην Αθήνα, γι' αυτό το μεγάλο γεγονός και έτσι δόθηκε ένας κοσμοπολίτικος και διεθνής τόνος στη διοργάνωση. Οι Έλληνες ήταν πάνω στην ακμή τους, στην Αίγυπτο. Οι ξένοι θεατές δεν ήταν πολλοί, αλλά ήρθαν πολλοί Έλληνες από το εξωτερικό. Όπως έγινε το 2004, με τους Ελληνοαμερικανούς. Υπήρχε αυτή η μεγάλη υπερηφάνεια, καθώς ήταν το πρώτο μεγάλο διεθνές γεγονός της χώρας.

Όλοι οι φίλαθλοι επευφημούσαν τις επιδόσεις των ξένων αθλητών και συνέβη το εξής κρεσέντο: Επευφημούσαμε τους άλλους, ενώ εμείς δεν είχαμε πάρει μια πρώτη θέση στο στίβο. Όταν, μπήκε ο Λούης στο στάδιο -στο τελευταίο αγώνισμα- έγινε ο πανζουρλισμός! Υπήρχε ένας έφιππος που προπορευόταν των μαραθωνοδρόμων, όπως εμείς έχουμε -σήμερα- τις μοτοσυκλέτες στον Μαραθώνιο. Υποτίθεται, ότι ο έφιππος είπε ότι ''καταφθάνει πρώτος ένας Έλληνας!'' μόνο στον πρίγκιπα ή στο βασιλιά, αλλά το άκουσε όλος ο κόσμος και έγινε χαμός. Τότε, κατέβηκε ο διάδοχος Κωνσταντίνος στο στίβο και συνόδευσε -τιμητικά- τον Σπύρο Λούη”. Ο έφιππος που έφτασε πρώτος στο Καλλιμάρμαρο ήταν ο αφέτης του αγώνα, ο ταγματάρχης Παπαδιαμαντόπουλος.

Ο Πιερ ντε Κουμπερτέν σε άρθρο του στο περιοδικό Century Illus – Trated Monthly Magazine (Νοέμβριος, 1896) περιέγραψε το κλίμα εκείνης της εποχής στην Ελλάδα, αλλά και τη διάθεση των Ελλήνων να διακριθούν στον Μαραθώνιο: “Οι Έλληνες είναι πρωτόπειροι στα αθλητικά. Μόνο ένα αγώνισμα φαινόταν από τη φύση του να ανήκει σε αυτούς: ο μακράς απόστασης δρόμος από τον Μαραθώνα. O δρόμος είναι ανώμαλος και γεμάτος πέτρες. Οι Έλληνες προπονούνταν ένα χρόνο πριν γι’ αυτόν τον αγώνα. Ακόμα και στα πιο απομακρυσμένα χωριά της Θεσσαλίας νέοι χωρικοί προετοιμάζονταν ως αθλητές. Όσο πλησίαζε η μεγάλη ημέρα οι γυναίκες προσεύχονταν στις εκκλησιές και έκαναν τάματα, ζητώντας να είναι Έλληνας ο νικητής”.

Οι εφημερίδες της εποχής έγραφαν για τα δώρα που έλαβε ο Σπύρος Λούης από τους ενθουσιασμένους με τη νίκη του Έλληνες επιχειρηματίες: “Ο κ. Κυπαρίσσης, πρόεδρος της συντεχνίας των αργυροχρυσοχόων του πρόσφερε χρυσή αλυσίδα. Ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου κ. Τζιβανόπουλος ένα δαχτυλίδι, ο καφεπώλης της Πλατείας Ιερού Λόχου, Δ. Μπαβέας δωρεάν καφέδες για ένα χρόνο, ο Π. Αθανασίου 100 οκάδες κρασί, η ξενοδόχος Δ. Βιβή δωρεάν φαγητό εφ' όρου ζωής, το συμβούλιο σιδηροδρόμων δωρεάν προσωπικό εισιτήριο με ισόβια χρήση, ο Μ. Βόδας μία κυνηγετική καραμπίνα και η εταιρεία Σίνγκερ μια ραπτομηχανή”. Το μετάλλιο που παρέλαβε ο Σπύρος Λούης ήταν αργυρό. Στην Αθήνα, οι διοργανωτές απένειμαν μετάλλια μόνο στον πρώτο και στο δεύτερο. Ασημένιο στον νικητή και χάλκινο στο δεύτερο.

Η ΕΛΕΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΑΦΩΤΙΣΤΙΚΟ ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ

Ο 23χρονος. Σπύρος Λούης. έκοψε το νήμα με χρόνο 2:58.50. Τότε, κυκλοφόρησε και η φήμη ότι ο φουστανελάς νερουλάς από το Μαρούσι έτρεχε και για μία γυναίκα. Την επίσης Μαρουσιώτισσα, Ελένη. Πίστευε ότι αν νικήσει στον Μαραθώνιο, ο πατέρας της Ελένης θα του έδινε το χέρι της κόρης του και την ευχή του για το γάμο. Για τη συμμετοχή του Λούη στον Μαραθώνιο επέμενε ο ταγματάρχης Παπαδιαμαντόπουλος. Είχε εντυπωσιαστεί από την αντοχή του Λούη, κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής θητείας του δεύτερου. Έτρεξε από την Αθήνα στο Μαρούσι και πίσω, προκειμένου να φέρει το πηλήκιο που είχε ξεχάσει σπίτι του, ώστε να είναι άψογη η εμφάνισή του στην αναφορά του τάγματος. Συνολικά, 17 άνδρες έτρεξαν στον Μαραθώνιο.

“Ο Αβέρωφ έλεγε ότι ήθελε να παραστεί στη διοργάνωση της Αθήνας, αλλά -απ' ό,τι γνωρίζω- δεν ήρθε. Αυτό το καταλαβαίνουμε από το τηλεγράφημα του Σπύρου Λούη προς τον Γεώργιο Αβέρωφ, μετά τη νίκη του”, εξήγησε ο κ. Κιτροέφ.

Μία ημέρα μετά τη νίκη του, ο Σπύρος Λούης έστειλε στον Γεώργιο Αβέρωφ το εξής τηλεγράφημα: ''Μέγαν πατριώτης Αβέρωφ, Αλεξάνδρειαν. Νενίκηκα Μαραθώνειον. Κλέος νίκης οφείλεται υμίν. Λούης, Αμαρούσιον''.

Δεύτερος τερμάτισε ο Χαρίλαος Βασιλάκος (3:06.03), ο οποίος σπάνια μιλούσε για τον Μαραθώνιο και δεν επιβεβαίωσε τις φήμες ότι ο Σπύρος Λούης είχε ανέβει σε κάρο σε κάποιο σημείο της διαδρομής, προκειμένου να τρέξει μικρότερη απόσταση. Έτσι κι αλλιώς, απέφευγε να συζητά για αυτόν τον αγώνα. Για την τρίτη θέση υπήρξε διχογνωμία. Οι περισσότερες ελληνικές εκδόσεις αναφέρουν τον Σπύρο Μπελόκα ως τρίτο, σε αντίθεση με τις αντίστοιχες ξένες εκδόσεις και την επίσημη εκδοχή της ΔΟΕ που δίνει ως τρίτο Ολυμπιονίκη τον Ούγγρο Γκιούλα Κέλνερ (3:06.35). Αυτό που σχολιάζεται στις ξένες εκδόσεις είναι ότι ο Κέλνερ έκανε ένσταση και ακολούθως ο Μπελόκας παραδέχθηκε ότι είχε ανέβει σε κάρο, πάνω στο οποίο κάλυψε σημαντικό μέρος της μαραθώνιας διαδρομής.

ΜΑΡΜΑΡΑ ΣΤΗΡΙΓΜΕΝΑ ΣΤΟ... ΒΑΜΒΑΚΙ

Ο κ. Κιτροέφ ανέλυσε στη συνέχεια την περίοδο της ακμής των Ελλήνων Αιγυπτιωτών, την ετοιμότητά τους τη στιγμή της απόλυτης ζήτησης του βαμβακιού που εμπορεύονταν, την ανέλιξη και τις αθλητικές επιρροές του Γεωργίου Αβέρωφ.

“Οι Ελληνες προσκλήθηκαν στην Αίγυπτο για επενδύσεις, από τον -αλβανικής καταγωγής γεννημένο στην Καβάλα- κυβερνήτη Μωχάμετ Άλη. Μεταξύ αυτών, ήταν και οι αδερφοί Τοσίτσα. Παρατηρείται κάτι πολύ ενδιαφέρον με τα πρόσωπα που κατάγονταν από το Μέτσοβο, όπως οι αδερφοί Τοσίτσα και Αβέρωφ και ο Νικόλαος Στουρνάρας (σ.σ. χρηματοδότες της ολοκλήρωσης του Μετσόβιου Πολυτεχνείου). Είχαν μεγαλύτερη ευελιξία στο εμπόριο και στις επιχειρηματικές κινήσεις τους. Οι Μετσοβίτες είχαν λάβει περισσότερα προνόμια από τους Οθωμανούς, μεταξύ αυτών και τη φοροαπαλλαγή για τις αγροτικές εκτάσεις, για παράδειγμα”.

Ο Μωχάμετ Άλη δούλεψε ένα πλάνο εκδυτικισμού της Αιγύπτου, την αποδέσμευσή της από το Οθωμανικό κράτος και την προσκόλλησή της στην Ευρώπη. Η καλλιέργεια και το εμπόριο του βάμβακος ήταν πυλώνας του εν λόγω πλάνου και υπολόγιζε πολύ στη στήριξη των Ελλήνων.

“Πράγματι, πολλοί εκ των Ελλήνων ασχολήθηκαν με το εμπόριο του βαμβακιού, στην Αίγυπτο. Η ζήτηση του οποίου αυξήθηκε, όταν ξέσπασε ο Αμερικανικός Εμφύλιος το 1861 -1865”.

Η Αμερική ήταν η μεγαλύτερη βαμβακοπαραγωγός χώρα παγκοσμίως και ο κύριος προμηθευτής της ευρωπαϊκής βαμβακοβιομηχανίας. Το αμερικανικό βαμβάκι το καλλιεργούσαν σκλάβοι στις φυτείες του Νότου, οι πολιτείες του οποίου αποσχίστηκαν και ακολούθως υπέστησαν ναυτικό αποκλεισμό από τον Βορρά, γεγονός που προκάλεσε την παράλυση του εμπορίου σε επίπεδο εξαγωγών και είχε αλυσιδωτές αντιδράσεις κυρίως στην Αγγλία και τη Γαλλία. Για παράδειγμα στο Λανκασάιρ που συγκέντρωνε το 70% της αγγλικής υφαντουργίας οι απολύσεις έφτασαν το 46%. Παράλληλα, με τη “Διακήρυξη Χειραφέτησης” (απελευθέρωση των σκλάβων) του Αβραάμ Λίνκολν -το 1863-, η βαμβακοκαλλιέργεια αποδιοργανώθηκε πλήρως, στην Αμερική.

“Το αιγυπτιακό βαμβάκι ήταν σχεδόν εφάμιλλο του αμερικανικού. Παράλληλα, είχε αυξηθεί η τιμή του βαμβακιού, λόγω της έλλειψης του προϊόντος. Το λεγόμενο ''boom του βάμβακος για την Αίγυπτο'' εκμεταλλεύτηκαν οι Έλληνες βαμβακοπαραγωγοί της Αιγύπτου και πλούτισαν. Βέβαια, ο Γεώργιος Αβέρωφ δεν ασχολήθηκε σε επίπεδο επιχειρήσεων μόνο με το βαμβάκι. Είχε ποταμόπλοια, έκανε εξαγωγές και εισαγωγές πολλών προϊόντων”.

Το 1862 το βαμβάκι αντιπροσώπευε το 63% του συνολικού εξαγώγιμου εμπορίου της Αιγύπτου και μέχρι το 1864 το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 90%. Σημαντικό μέρος αυτού του εμπορεύσιμου προϊόντος άνηκε στους Αιγυπτιώτες Έλληνες.

"Οι Έλληνες της Αιγύπτου χωρίζονται σε δύο μέρη. Στους πρωτοκλασάτους της πρώτης φουρνιάς και στους δευτεροκλασάτους της δεύτερης φουρνιάς, των οποίων η παρουσία ταυτίζεται με αυτή των Άγγλων στην χώρα (1882). Τότε, αναδείχθησαν οι Μπενάκης, Σαλβάγος. Εκείνη την περίοδο οι Άγγλοι προώθησαν τον αθλητισμό ως μέσο διαπαιδαγώγησης της νεολαίας, στην Αίγυπτο. Αυτό το γεγονός φαίνεται ότι επηρέασε τον Γεώργιο Αβέρωφ ως προς τον αθλητισμό και του προκάλεσε την προδιάθεση να στηρίξει την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα, με την τοποθέτηση των μαρμάρων στο Παναθηναϊκό Στάδιο”.

Το 1882 αποτυγχάνει η επανάσταση του Οράμπι και η Αίγυπτος καταλαμβάνεται από την Αγγλία. Η κυριαρχική παρουσία των Άγγλων ταυτίστηκε με τη δημιουργία της αριστοκρατικής κοινότητας Quartier Grec (ελληνική συνοικία), στην Αλεξάνδρεια. Στις κοινοτικές εκλογές του 1884 αναδείχθηκε η αγγλόφιλη ομάδα των Ζερβουδάκη – Σαλβάγου – Μπενάκη πλάι στους Ράλλη – Αβέρωφ. Η δημιουργία της Quartier Grec υποδηλώνει τόσο την εσωτερική συνοχή, όσο και τη διάκριση των Ελλήνων στην Αλεξάνδρεια και ιδιαίτερα στην ελίτ της. Στην πολυπολιτισμική κοινωνία της Αιγύπτου, η δημογραφική λειτουργία των Ελλήνων ακολούθησε το ευρωπαϊκό μοντέλο.

ΟΙ ΒΑΡΒΑΡΟΙ ΑΠΟΚΡΟΥΣΤΗΚΑΝ

Η γερμανική “Süddeutsche Zeitung” με τίτλο “Όταν ξεκινούσαν οι Αγώνες” αναφέρεται στην πρώτη κούρσα των 100 μέτρων που έγινε σαν σήμερα, πριν από 125 χρόνια. Τότε, εντυπωσίασε ο Αμερικανός, Τόμας Κέρτις. Ήταν φοιτητής, όπως και οι περισσότεροι συμπατριώτες του που μετείχαν στους Αγώνες.

“Ο Αμερικανός δρομέας, Τόμας Κέρτις ήταν μπροστά από την εποχή του. Στις 6 Απριλίου του 1896, στους προκριματικούς για το αγώνισμα των 100 μέτρων των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, ξεκίνησε την κούρσα σκυμμένος και με τα γόνατα λυγισμένα, όπως ελάχιστοι έκαναν εκείνη την εποχή”, γράφει η “Süddeutsche”. Νικητής στον τελικό στέφθηκε ο επίσης Αμερικανός, Τόμας Μπερκ με χρόνο 12.0, ενώ ο Κέρτις αποσύρθηκε από τα 100μ. στη συνέχεια, προκειμένου να αγωνιστεί στα 110 μ. με εμπόδια, αγώνισμα στο οποίο τερμάτισε πρώτος.

Μετά τους Αγώνες, δόθηκε το επίσημο γεύμα της διοργάνωσης με 260 προσκεκλημένους, στα ανάκτορα. Οι περίπου 40 ξένοι δημοσιογράφοι που βρέθηκαν εκεί προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν μια συνέντευξη από τον Σπύρο Λούη. Ο δε Γάλλος δημοσιογράφος, Ιγκ Λερού ζήτησε και πήρε το λόγο: “Είδαμε στην αρχή του Σταδίου τον αγρότη σας, ο οποίος έφθασε πρώτος στο νήμα και όλοι τον νιώσαμε σαν συμπατριώτη μας. Αισθανθήκαμε ότι η ελληνική γη έτρεχε κάτω από τα πόδια του γι' αυτή τη νίκη και όχι ο ίδιος. Έπρεπε να έρθει ένας Έλληνας και να μάς πει να ξεχάσουμε τις διαιρέσεις μας. Να θυμηθούμε ότι οι βάρβαροι αποκρούστηκαν και ότι ο πολιτισμός θριαμβεύει και πάλι”. Ο Λερού ήταν ο πρώτος που δήλωσε δημόσια ότι κατάλαβε την πεμπτουσία των Ολυμπιακών Αγώνων.