Φίσερ, ο "τρελός" βασιλιάς

Πέμπτη, 3 Απριλίου 1975. Η FIDE (Διεθνής Σκακιστική Ομοσπονδία) ανακοινώνει ότι αφαιρεί τον τίτλο του Παγκόσμιου Πρωταθλητή από τον Αμερικανό Μπόμπι Φίσερ, επειδή ο τελευταίος δεν έχει επιβεβαιώσει μέσα στην προκαθορισμένη προθεσμία την συμμετοχή του στον αγώνα με τον διεκδικητή, Σοβιετικό Ανατόλι Κάρποφ. Παράλληλα, ο Κάρποφ ανακηρύσσεται ως ο 12ος Παγκόσμιος Πρωταθλητής και ο πρώτος στην ιστορία που παίρνει τον τίτλο άνευ αγώνος. Τι έχει συμβεί όμως για να προκύψει αυτό το αδιέξοδο; Ποιοι είναι οι λόγοι που έχουν κάνει τον ευφυέστερο σκακιστή όλων των εποχών να αρνηθεί την παρουσία του στο τραπέζι, απέναντι στον αντίπαλό του;

Ο Φίσερ, κάτοχος του τίτλου από το 1972 μετά την νίκη του επί του Μπόρις Σπάσκι στο περίφημο "match of the century", δεν έχει δώσει κανένα επίσημο παιχνίδι για περίπου δυόμιση χρόνια. Όμως παρακολουθεί στενά κάθε εξέλιξη στην Διεθνή Ομοσπονδία. Τον Σεπτέμβριο του 1973, ο αντιπρόεδρος της FIDE, Φρεντ Κράμερ, προτείνει μια μεγάλη αλλαγή στη διεξαγωγή των αγώνων για το παγκόσμιο πρωτάθλημα: ο τίτλος να κρίνεται στις 10 νίκες, να μην υπάρχει όριο στον αριθμό των παρτίδων, να μην υπολογίζονται οι ισοπαλίες στη βαθμολογία και τέλος, στην περίπτωση που το σκορ φτάσει στο 9-9, ο εν ενεργεία πρωταθλητής να διατηρεί τον τίτλο του. Όλα αυτά σε αντίθεση με το μέχρι τότε σύστημα που προέβλεπε ως ανώτατο όριο τα 24 παιχνίδια με νικητή αυτόν που θα έφτανε πρώτος τους 12.5 βαθμούς (στην περίπτωση του 12-12, ο εν ενεργεία πρωταθλητής διατηρούσε τον τίτλο του).

Ο Φίσερ, αμέσως μετά την δημοσιοποίηση της πρότασης του Κράμερ, σπεύδει να τηλεγραφήσει στην FIDE, ζητώντας της να υιοθετήσει την καινούργια πρόταση. Εν τω μεταξύ, η σκακιστική κοινότητα έχει χωριστεί στα δυο. Όσοι είναι εναντίον της πρότασης του Κράμερ, υποστηρίζουν ότι το να μην υπάρχει όριο στον αριθμό των παρτίδων δεν είναι καθόλου πρακτικό και προσθέτουν ότι το 9-9 είναι "unfair", γιατί προσφέρει ένα τεράστιο πλεονέκτημα σε εκείνον που υπερασπίζεται τον τίτλο του, αφού ο διεκδικητής θα πρέπει να κερδίσει με δυο πόντους διαφορά (10-8), για να γίνει πρωταθλητής. Από την άλλη, όσοι είναι υπέρ της πρότασης, επιχειρηματολογούν λέγοντας ότι οι παίκτες θα είναι αναγκασμένοι να αποδώσουν καλύτερο σκάκι θέλοντας να διεκδικήσουν τη νίκη (αφού οι ισοπαλίες θα είναι "άχρηστες") και με αυτόν τον τρόπο θα ορίζεται πολύ πιο σωστά και δίκαια ο κορυφαίος σκακιστής.

Ο Φίσερ επιμένει και το 1974 στέλνει μια επιστολή στην FIDE, όπου παρουσιάζει αναλυτικά τα υπέρ της πρότασης του Κράμερ. Γράφει χαρακτηριστικά: "Ο χωρίς όριο αριθμός παιχνιδιών, ευνοεί τον καλύτερο παίκτη. Αυτό είναι το σημαντικότερο σημείο, γιατί στο σύστημα των 24 παρτίδων, ο αγώνας μπορεί να κριθεί με έναν πολύ μικρό αριθμό νικών, δίνοντας στον πιο αδύναμο παίκτη την ευκαιρία να εκμεταλλευτεί την τύχη. Επίσης, στο περιορισμένο σύστημα, όποιος προηγηθεί νωρίς με μία ή δυο νίκες, αποκτά ένα πολύ δυσανάλογο προβάδισμα, πράγμα το οποίο μεγαλώνει ακόμα περισσότερο τον παράγοντα της τύχης. Ο παγκόσμιος πρωταθλητής πρέπει να είναι εκείνος που παίζει καλύτερα σε όλη τη διάρκεια του τουρνουά και όχι εκείνος που παίρνει πλεονέκτημα στην αρχή".

Ο Φίσερ πρωταθλητής ΗΠΑ σε ηλικία 14 ετών

Τον Ιούνιο του 1974, στο συνέδριο της Νίκαιας, η FIDE εγκρίνει τις 10 νίκες, αφήνει εκτός βαθμολογίας τις ισοπαλίες, όμως αποφασίζει ανώτατο αριθμό παρτίδων τις 36 και απορρίπτει το 9-9. Στις 27 Ιουνίου ο Φίσερ στέλνει ένα τηλεγράφημα από την Πασαντίνα της Καλιφόρνιας στο συνέδριο της FIDE, μην αφήνοντας περιθώρια για παρερμηνείες: "Όπως κατέστησα σαφές στους αντιπρόσωπους της FIDE, οι όροι που έχω προτείνει για τη διεξαγωγή του αγώνα, δεν είναι διαπραγματεύσιμοι. Με αυτά που ψηφίστηκαν στο συνέδριο, η FIDE αποφάσισε εναντίον της συμμετοχής μου στο παγκόσμιο πρωτάθλημα σκακιού για το 1975. Έτσι λοιπόν κι εγώ, παραιτούμαι του δικαιώματός μου να υπερασπιστώ τον τίτλο μου!"

Εδώ να συμπληρώσουμε τα εξής: Την ίδια χρονιά, το 1974, διεξάγεται το τουρνουά των "υποψήφιων", από το οποίο θα βγει ο σκακιστής που θα διεκδικήσει τον παγκόσμιο τίτλο από τον Φίσερ. Ένας 23χρονος Σοβιετικός, ο Ανατόλι Κάρποφ, κερδίζει δυο συμπατριώτες του, πρώτα τον Μπόρις Σπάσκι στον ημιτελικό και στη συνέχεια τον Βίκτορ Κορτσνόι στον τελικό, παίρνοντας έτσι το χρίσμα του διεκδικητή. Παράλληλα, ο Μπόμπι Φίσερ ταχυδρομεί στην FIDE έναν κατάλογο από 179 (!) όρους, την καθολική αποδοχή των οποίων θεωρεί ως προαπαιτούμενο για να συμμετάσχει στο ματς με τον Κάρποφ. Η Διεθνής Ομοσπονδία αποδέχεται τους 178 (!), αλλά αρνείται τον σημαντικότερο όλων, που δεν είναι άλλος από την συνολική ψήφιση στο συνέδριό της της πρότασης του Φρεντ Κράμερ που είδαμε πιο πάνω στο κείμενο.

Μετά την ανάγνωση του τηλεγραφήματος του Φίσερ στο συνέδριο της FIDE, οι σύνεδροι δεν υποχωρούν από τις θέσεις τους, όμως αρνούνται να δεχτούν την παραίτηση από το ματς του Αμερικανού και τον καλούν να αναθεωρήσει την απόφασή του. Μετά από ατελείωτες παρασκηνιακές διαβουλεύσεις και κυρίως λόγω των πιέσεων που ασκεί η αμερικανική σκακιστική ομοσπονδία, η FIDE πείθεται να διοργανώσει ένα έκτακτο συνέδριο τον Μάρτιο του 1975 στο Όστερμπεκ της Ολλανδίας. Εκεί οι σύνεδροι συμφωνούν να μην υπάρχει όριο στον αριθμό των παρτίδων, ικανοποιώντας την απαίτηση του Φίσερ, όμως στην τελευταία κρίσιμη ψηφοφορία για το 9-9, το αποτέλεσμα είναι αρνητικό: 32 ψήφοι υπέρ του να ισχύσει και 35 ψήφοι κατά της συγκεκριμένης πρότασης. Το αδιέξοδο έχει ολοκληρωθεί. Η FIDE ορίζει ως καταληκτική ημερομηνία για την επιβεβαίωση της συμμετοχής στον αγώνα από τους δυο αντιπάλους την 1η Απριλίου. Καμία απάντηση δεν έρχεται μέχρι το πρωί της 3ης Απριλίου από τον Φίσερ και η Διεθνής Ομοσπονδία ανακοινώνει επίσημα ότι του αφαιρεί τον τίτλο και τον δίνει στον Ανατόλι Κάρποφ.

Ο Μπόμπι Φίσερ πήρε τον τίτλο του γκραν μετρ σε ηλικία μόλις 15 ετών και ήταν ο νεότερος σκακιστής που το είχε πετύχει μέχρι τότε.

Κάπως έτσι, τελείως άδοξα, θα τελειώσει μια μεγάλη και ζηλευτή καριέρα, μακριά από την σκακιέρα και τα πιόνια. Ο Φίσερ δεν θα ξαναπαίξει ποτέ ξανά στην καριέρα του επαγγελματικό σκάκι, αφήνοντας με το παράπονο τον Κάρποφ, ο οποίος θα συναντηθεί πολλές φορές μαζί του τα επόμενα χρόνια, προσπαθώντας μάταια να τον πείσει να καθίσει απέναντί του στο τραπέζι. Στα απομνημονεύματά του, ο Σοβιετικός αναφέρει σχετικά: "Δεν ξέρω πώς νιώθει ο Φίσερ γι' αυτό, αλλά θεωρώ μεγάλη απώλεια το ότι εκείνος κι εγώ δεν παίξαμε ποτέ τον αγώνα μας. Είχα νιώσει σαν το παιδάκι που του έχουν υποσχεθεί ένα υπέροχο παιχνίδι και μόλις του το δίνουν, του το παίρνουν αμέσως πίσω..."

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Έτσι κι αλλιώς ολόκληρη η πορεία του μεγάλου Αμερικανού σκακιστή υπήρξε μια δαιδαλώδης διαδρομή ανάμεσα στα τετράγωνα της σκακιέρας και στην μοναδική του ευφυΐα, στοιχεία που καθόρισαν και την ίδια του τη ζωή.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ

Ο Robert James "Bobby" Fischer γεννήθηκε στις 9 Μαρτίου του 1943 στο Σικάγο από γονείς μετανάστες. Το 1949 εγκαταστάθηκε στη Νέα Υόρκη μαζί με την μητέρα και την αδερφή του, αφού ο πατέρας του τους εγκατέλειψε. Εκείνη τη χρονιά η αδερφή του, προκειμένου να βρει την ησυχία της από τις σκανταλιές του, του χάρισε μια μικρή σκακιέρα. Ο μικρός Μπόμπι έμαθε τις κινήσεις και μαγεύτηκε από τον καινούργιο του "φίλο". Για ένα ολόκληρο χρόνο πέρασε αμέτρητες ώρες παίζοντας μόνος του με φανταστικούς αντιπάλους. Γράφτηκε σε διάφορους συλλόγους σκακιού, καταπλήσσοντας τους πάντες με την αναλυτική του ικανότητα και το γρήγορο παίξιμό του.

Στην ηλικία των 13 ο Μπόμπι απέκτησε τον πρώτο του δάσκαλο. Ο Τζόν Κόλινς, προπονητής πολλών μεγάλων σκακιστών της εποχής στην Αμερική, ανέλαβε να του μάθει τα μυστικά και τα κόλπα του παιχνιδιού. Οι δυο τους έγιναν αχώριστοι, κάτι σαν πατέρας και γιος. Ο Κόλινς γοητεύτηκε από τις ικανότητες του Μπόμπι και σχεδόν έπαθε σοκ όταν έμαθε πως ο δείκτης ευφυΐας του μαθητή του ήταν 180, δηλαδή μεγαλύτερος και από αυτόν του Αϊνστάιν. Την ίδια χρονιά (1956) ο Φίσερ κατέκτησε το εθνικό πρωτάθλημα νέων των ΗΠΑ και έγινε ο νεότερος σκακιστής που κατάφερνε κάτι τέτοιο. Άρχισε να παίρνει μέρος σε τουρνουά και οι εμφανίσεις του άφησαν άφωνους πολλούς ειδήμονες.

Ο Φίσερ, σε ηλικία 17 ετών, αντιμετωπίζει τον τότε Παγκόσμιο Πρωταθλητή, Μιχαήλ Ταλ (1960)

Ένα χρόνο αργότερα προσκλήθηκε να πάρει μέρος στο αμερικανικό πρωτάθλημα ανδρών, όπου αντιμετώπισε μερικούς από τους καλύτερους σκακιστές των ΗΠΑ. Τα προγνωστικά τον έδιναν τελευταίο – οι ειδικοί μιλούσαν για την ευκαιρία που δίνεται στον νεαρό να αποκομίσει χρήσιμες εμπειρίες για το μέλλον – αλλά αυτός τα ανέτρεψε σκορπώντας όλους τους αντιπάλους του και κατακτώντας τον τίτλο με χαρακτηριστική άνεση. Η νίκη του αυτή τού χάρισε τον τίτλο του γκραν μετρ σε ηλικία μόλις 15 ετών, καθιστώντας τον παράλληλα τον νεότερο σκακιστή που είχε καταφέρει κάτι ανάλογο μέχρι τότε.

Επόμενος σταθμός για τον 15χρονο ήταν ο προκριματικός αγώνας που θα αναδείκνυε τους 6 πιθανούς αντιπάλους του παγκόσμιου πρωταθλητή. Ελάχιστοι του έδιναν πιθανότητες να πλασαριστεί στην πρώτη εξάδα, αλλά αυτός πήρε πανηγυρικά την πρόκριση προσθέτοντας άλλο ένα ρεκόρ στη συλλογή του. Έγινε ο νεότερος σε ηλικία σκακιστής που προκρίθηκε στο τουρνουά των υποψήφιων προς διεκδίκηση του παγκόσμιου τίτλου, τερματίζοντας στην τιμητική πέμπτη θέση. Η επιτυχία αυτή τον έκανε να πάρει την απόφαση στα 16 του χρόνια να αφήσει το σχολείο (συμμαθήτριά του και τσιμπημένη μαζί του η Μπάρμπαρα Στρέιζαντ) και να γίνει επαγγελματίας σκακιστής. Οι απολαβές των σκακιστών εκείνη την εποχή ήταν σχετικά ασήμαντες, αλλά ο Μπόμπι δήλωνε απερίφραστα: "Εγώ θέλω μόνο να παίζω, να παίζω και να παίζω". Ήταν αργότερα που άλλαξε τελείως στάση απέναντι στο σκάκι.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ

Το 1960 ο 17χρονος Φίσερ συνάντησε για πρώτη φορά τον νεαρό Σοβιετικό αστέρα Μπόρις Σπάσκι στο τουρνουά του Μαρ ντελ Πλάτα, στην Αργεντινή. Οι δυο τους κατατρόπωσαν όλους τους αντιπάλους τους και έπαιξαν τον τίτλο μεταξύ τους. Η τελική νίκη του Σπάσκι σηματοδότησε την αρχή μιας σχέσης φιλίας και αλληλοεκτίμησης ανάμεσα στους δυο σκακιστές. Όλοι οι ειδικοί συμφωνούν πως ο Φίσερ θα είχε καταφέρει να διεκδικήσει τον παγκόσμιο τίτλο πολύ νωρίτερα από το 1972, αν δεν είχαν εκδηλωθεί οι φοβίες του και αν η ανασφάλειά του δεν τον εξωθούσε σε αμέτρητες και συχνά παράλογες απαιτήσεις προς τους διοργανωτές και τους χρηματοδότες.

Το σκάκι είναι πόλεμος πάνω στη σκακιέρα. Ο στόχος είναι να διαλύσεις το μυαλό του αντίπαλου. Μπόμπι Φίσερ

Άρχισε να αρνείται τη συμμετοχή του σε τουρνουά FIDE γιατί θεωρούσε πως οι Σοβιετικοί αλλοίωναν και επηρέαζαν με διάφορους τρόπους το παιχνίδι του, αλλά συγχρόνως αγόραζε κάθε σοβιετικό σύγγραμμα σχετικό με το σκάκι αφού παραδεχόταν πως μόνο εκεί βρίσκεται η πραγματική ουσία του παιχνιδιού. Απαιτούσε άψογες συνθήκες φωτισμού, απόλυτη ησυχία, απουσία φωτογράφων και τηλεοπτικών συνεργείων και πάνω απ’ όλα μεγάλα χρηματικά έπαθλα.

Αν όλα αυτά δεν ικανοποιούνταν μέχρι κεραίας, ο Μπόμπι δεν κουνούσε πιόνι. Το 1971, στο τουρνουά των διεκδικητών του παγκόσμιου τίτλου, ο Φίσερ ισοπέδωσε τους αντιπάλους του και για πρώτη φορά στην καριέρα του κέρδισε το δικαίωμα να διεκδικήσει το σκακιστικό 'στέμμα". Στην απέναντι μεριά του τραπεζιού τον περίμενε ένας παλιός γνώριμος, o Μπόρις Σπάσκι. Η μεγάλη στιγμή για τον Αμερικανό είχε φτάσει. Στην πραγματικότητα όμως επρόκειτο για την αρχή του τέλους...

ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ

Οι Σοβιετικοί κυριαρχούσαν στο παγκόσμιο σκάκι χωρίς διακοπή από το 1948. Η προπαγάνδα της ΕΣΣΔ χρησιμοποιούσε το γεγονός σαν απόδειξη πως ο λαός της ήταν διανοητικά ανώτερος από τους Δυτικούς. Η σοβιετική μονοκρατορία αποτελούσε τίτλο τιμής του υπαρκτού σοσιαλισμού απέναντι στον καπιταλισμό. Ο "ψυχρός πόλεμος" βρισκόταν σε πλήρη έξαρση και ο τελικός ήταν η σύγκρουση της αμερικανικής ευφυΐας με το σοβιετικό μονοπώλιο. Για αυτό το λόγο, συγκέντρωσε πάνω του τα βλέμματα όλου του κόσμου.

Φυσικά ο Φίσερ προκάλεσε όσα περισσότερα "προβλήματα" μπορούσε. Το μεγαλύτερο ήταν βεβαίως το χρηματικό έπαθλο. Ο Μπόμπι δεν συμφωνούσε με τα 125.000 δολάρια που πρόσφεραν οι χορηγοί και απαιτούσε ποσοστό από τα τηλεοπτικά δικαιώματα. Απέλυσε τον μάνατζέρ του λίγες μέρες πριν την έναρξη του αγώνα και έφτασε με καθυστέρηση 10 ημερών στο Ρέικιαβικ, όταν πλέον οι διοργανωτές ήταν έτοιμοι να τον ακυρώσουν σύμφωνα με τους κανονισμούς. Οι Σοβιετικοί αγανακτισμένοι με τη συμπεριφορά του Αμερικάνου ήθελαν να αποχωρήσουν, αλλά ο Σπάσκι τούς πήγε κόντρα δηλώνοντας πως θα μείνει για να παίξει.

Ο Μπόμπι Φίσερ το 1971 στη Νέα Υόρκη

Στη συνέχεια ο Φίσερ αρνήθηκε να παραστεί στην κλήρωση των χρωμάτων και ήταν τελικά δυο επιστολές που έβαλαν τα πράγματα στη θέση τους και έπεισαν τους δυο αντιπάλους να πάρουν τις θέσεις τους στο τραπέζι του τελικού στις 11 Ιουλίου του 1972. Η μια είχε σαν παραλήπτη τον Φίσερ και προερχόταν προσωπικά από τον Χένρι Κίσινγκερ – ο οποίος έβλεπε στο πρόσωπο τού συμπατριώτη του σκακιστή τη μεγάλη ευκαιρία για να ταπεινώσει αναίμακτα τους Σοβιετικούς – και η δεύτερη είχε σαν παραλήπτη τον Σπάσκι και τη σοβιετική αποστολή και προερχόταν από τον Φίσερ, ο οποίος ζητούσε συγνώμη για την συμπεριφορά του.

Θα νικούσε ο καλύτερος σε σύνολο 24 παρτίδων. Ο Φίσερ έχασε το πρώτο παιχνίδι και έριξε το φταίξιμο στις κάμερες, οι οποίες ασυζητητί άλλαξαν θέση. Στη δεύτερη παρτίδα ο Φίσερ, μισή ώρα μετά την έναρξη, σηκώθηκε ξαφνικά και αποκάλυψε μια κρυμμένη κάμερα. Αμέσως μετά αποχώρησε σε έξαλλη κατάσταση από την αίθουσα, ακυρώθηκε και πλέον βρέθηκε πίσω στο σκορ 2-0. Όμως στην πραγματικότητα είχε πετύχει τον σκοπό του. Ο τελικός θα συνεχιζόταν χωρίς κάμερες.

Πολλοί αναλυτές θεωρούσαν πως με τον Σπάσκι να προηγείται 2-0 και τον Φίσερ απλά να αναλώνεται σε διαμαρτυρίες, ο τίτλος είχε κριθεί σε μεγάλο ποσοστό. Αρκετοί μάλιστα πίστευαν πως ο Αμερικανός θα εγκατέλειπε την Ισλανδία φοβούμενος πιθανή πανωλεθρία. Τίποτα όμως από όλα αυτά δε συνέβη. Ο Φίσερ προσήλθε στην αίθουσα για το τρίτο παιχνίδι και για πρώτη φορά στην καριέρα του νίκησε τον μεγάλο αντίπαλό του. Ήταν το σημείο που άλλαξαν όλα. Ο Σπάσκι ένιωθε πλέον τρωτός απέναντι στον Αμερικανό και όλα ήταν ανοιχτά για τη συνέχεια. Η μεγάλη αντεπίθεση είχε αρχίσει.

Ο ΣΠΑΣΚΙ ΧΕΙΡΟΚΡΟΤΕΙ ΤΟΝ ΦΙΣΕΡ

Με την ολοκλήρωση των 5 πρώτων παρτίδων το σκορ ήταν ισόπαλο 2,5-2,5. Παιζόταν η έκτη παρτίδα, ένα πραγματικό ρεσιτάλ του Φίσερ, ο οποίος αχρήστεψε όλη την προετοιμασία του αντιπάλου του για το άνοιγμα, με μια κίνηση. Ο Σπάσκι παρασύρθηκε στην παγίδα που του έστησε με φοβερή δεξιοτεχνία ο Αμερικανός και έχασε το παιχνίδι, ευρισκόμενος για πρώτη φορά πίσω στο σκορ. Ήταν τόσο μεγάλος ο θαυμασμός του Σοβιετικού για το παίξιμο του Φίσερ, που ενώθηκε με τους θεατές και χειροκρότησε μαζί τους τον νικητή. Αργότερα δήλωσε στους δημοσιογράφους, πως η συγκεκριμένη παρτίδα ήταν η καλύτερη του τελικού.

Βίντεο: Φίσερ εναντίον Σπάσκι, 1972. Η έκτη παρτίδα, το αριστούργημα του Φίσερ (κινήσεις και ανάλυση)

Ο Φίσερ μεγάλωνε συνεχώς τη διαφορά και οι δυο αντίπαλοι έφτασαν στη 13η παρτίδα. Μετά από αρκετή ώρα δράσης το παιχνίδι διακόπηκε, ενώ οι αναλυτές της σοβιετικής αποστολής ήταν πεπεισμένοι πως επρόκειτο για σίγουρη ισοπαλία. Ο Φίσερ ξενύχτησε μέχρι τις 8 το επόμενο πρωί αναλύοντας τις πιθανές κινήσεις. Όταν κάθισε πάλι στο τραπέζι για τη συνέχεια, η ομάδα του Σοβιετικού μελετούσε τη στρατηγική που θα ακολουθούσε ο Σπάσκι στην επόμενη παρτίδα, σίγουροι πως αυτό που έβλεπαν θα τελείωνε μέσα σε λίγα λεπτά με ισοπαλία.

Όμως ο Φίσερ κατάφερε να περάσει την καμήλα μέσα από την κλειδαρότρυπα. Αιφνιδίασε τους πάντες με μια απρόσμενη κίνηση. Με ένα συνδυασμό παγίδων που έστησε στη συνέχεια στον αντίπαλό του, κέρδισε την παρτίδα και ουσιαστικά έδωσε το τελικό χτύπημα για την κατάκτηση του τίτλου. Ο Σπάσκι παρέμεινε καθηλωμένος στην καρέκλα του για τις επόμενες δυο ώρες, κοιτάζοντας αμίλητος την σκακιέρα και αδυνατώντας να πιστέψει αυτό που είχε γίνει.

ΣΕ 21 ΠΑΡΤΙΔΕΣ

Ήταν τόσο απόλυτη η επικράτηση του Φίσερ που οι Σοβιετικοί άρχισαν να υποψιάζονται πιθανή δηλητηρίαση του παίκτη τους από την CIA. Κάνοντας πραγματική εισβολή μέσα στην αίθουσα, η ισλανδική αστυνομία μαζί με πράκτορες της KGB ερεύνησαν το παραμικρό. Πέρασαν όλο τον χώρο με ακτίνες, εξέτασαν με ειδικά μηχανήματα την πιθανότητα ύπαρξης ακουστικών σημάτων σε πολύ υψηλές συχνότητες, έλεγξαν όλα τα προσωπικά αντικείμενα των παριστάμενων, έψαξαν τα χαλιά, τα φώτα και έστειλαν με πτήση εξπρές σε εργαστήριο της Μόσχας τον χυμό πορτοκαλιού που προοριζόταν για τον Σπάσκι. Από τον έλεγχο δε γλίτωσαν ούτε δυο νεκρές μύγες που βρήκαν οι αστυνομικοί μέσα στην αίθουσα. Αφού τελικά δεν ανακαλύφθηκε τίποτα το ύποπτο, ο αγώνας συνεχίστηκε.

Ήταν όμως απλά θέμα χρόνου. Ο Σπάσκι είχε χάσει όλη του την αυτοσυγκέντρωση αλλά και την όρεξή του να παίξει σκάκι. Στην 21η παρτίδα και ενώ το σκορ βρισκόταν στο 11,5-8,5 ο Σοβιετικός έκανε παιδαριώδη λάθη στο άνοιγμα και ο Φίσερ δεν έχασε την ευκαιρία. Την ώρα της διακοπής το πλεονέκτημα του Αμερικανού ήταν τεράστιο. Η ώρα όμως περνούσε και ο Σπάσκι δεν εμφανιζόταν πουθενά. Ο Φίσερ είχε σηκωθεί από το τραπέζι και βάδιζε νευρικά πάνω κάτω κατά μήκος της μεγάλης αίθουσας που φιλοξενούσε το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα. Οι θεατές τον παρακολουθούσαν αποσβολωμένοι να κατεβάζει τις κατάρες της ζωής του, ενώ κάθε τρεις και λίγο ρωτούσε οργισμένος τον αλυτάρχη του αγώνα "Where is he?", χωρίς όμως να παίρνει απάντηση, αφού κανείς δεν γνώριζε πού βρισκόταν ο Μπόρις Σπάσκι.

Κάποια στιγμή ο επικεφαλής της αμερικανικής αποστολής κατευθύνθηκε περιχαρής προς τον 29χρονο και του ανακοίνωσε πως ο Σπάσκι παραιτήθηκε τηλεφωνικώς από την παρτίδα. Την ίδια στιγμή το κοινό ξέσπασε σε ένα ενθουσιώδες χειροκρότημα, αποθεώνοντας τον καινούργιο παγκόσμιο πρωταθλητή. Όλοι έδειχναν ευτυχισμένοι με την εξέλιξη εκτός από έναν. Τον ίδιο τον θριαμβευτή, ο οποίος σε έξαλλη πλέον κατάσταση φώναζε προς όλες τις κατευθύνσεις απαιτώντας την παρουσία του ηττημένου στην αίθουσα.

Μπόρις Σπάσκι και Μπόμπι Φίσερ στον τελικό του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος το 1972 στο Ρέικιαβικ

"Δεν δέχομαι τέτοιου είδους τσαλιμάκια από τον Μπόρις. Να έρθει εδώ τώρα αμέσως για να κλείσει την παρτίδα. Γιατί κρύβεται;" Μάταια οι διοργανωτές προσπαθούσαν να του εξηγήσουν πως δεν ευθυνόταν ο Σπάσκι για την απουσία του αλλά η σοβιετική αποστολή, η οποία δεν υπήρχε περίπτωση να αφήσει τον ηττημένο της πρωταθλητή να γίνει "βορά" στα φλας και τα μικρόφωνα εκατοντάδων δημοσιογράφων από όλο τον κόσμο. Το σκάκι αποτελούσε μια από τις μεγαλύτερες σημαίες προπαγάνδας για το καθεστώς των Σοβιέτ. Η στιγμή της ήττας τους και μάλιστα από έναν Αμερικανό, δεν επιτρεπόταν να απαθανατιστεί. Με τα πολλά ο Μπόμπι Φίσερ πείστηκε, έβαλε την υπογραφή του στο φύλλο αγώνα και με συνολικό σκορ 12,5-8,5, έγινε επίσημα ο 11ος παγκόσμιος πρωταθλητής και ο πρώτος Αμερικανός σκακιστής που κατακτούσε αυτόν τον τίτλο. Το ημερολόγιο έδειχνε την 1η Σεπτεμβρίου του 1972.

Κάπως έτσι τελείωσε το μέχρι και σήμερα γνωστό ως "ματς του αιώνα", μια σκακιστική αναμέτρηση με τεράστιες πολιτικές προεκτάσεις για την εποχή, μια συνάντηση που κράτησε αμείωτη την προσοχή ολόκληρης της υφηλίου μετατρέποντας το Ρέικιαβικ σε κέντρο της παγκόσμιας προσοχής και τον Φίσερ – άθελά του – σε απόλυτο όπλο της αμερικανικής προπαγάνδας. Μετά από 24 ολόκληρα χρόνια απόλυτης ηγεμονίας, οι Σοβιετικοί αναγκάστηκαν να υποκλιθούν στο μοναδικό ταλέντο του Φίσερ και οι Αμερικάνοι βρήκαν την ευκαιρία να εξαπολύσουν μια μεγάλη επίθεση προπαγάνδας, εκμεταλλευόμενοι πολιτικά στο έπακρο τον θρίαμβο του συμπατριώτη τους.

Ο Φίσερ έκανε το σκάκι ανταγωνιστικό μέχρι υπερβολής, γιατί αγωνιζόταν μέχρι να μείνει ξεβράκωτος ο βασιλιάς του. Ανατόλι Κάρποφ

Ο ίδιος ο Φίσερ κέρδισε το έπαθλο των 160.000 δολαρίων ενώ τα συνολικά του κέρδη ξεπέρασαν το μισό εκατομμύριο. Το όνομα του έκανε το γύρο του κόσμου και όλοι μιλούσαν για το ατομικό ταλέντο μιας μοναδικής ευφυΐας. Ο καλύτερος σκακιστής της ιστορίας – σύμφωνα με σχεδόν όλους τους ειδήμονες – τα κατάφερε απέναντι σε μια υπερδύναμη. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο Φίσερ προετοίμασε τον τελικό μόνος του, χωρίς την παραμικρή βοήθεια, σε αντίθεση με τον Σπάσκι, ο οποίος είχε στη διάθεσή του όλη την σκακιστική ΕΣΣΔ.

ΦΤΥΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ

Μετά την κατάκτηση του παγκόσμιου τίτλου, ο Φίσερ εξαφανίστηκε από τον σκακιστικό χάρτη. Διαβάσατε στην αρχή του κειμένου τί ακριβώς συνέβη το 1975 με την FIDE και πώς αρνήθηκε να αντιμετωπίσει τον Κάρποφ, χάνοντας τελικά τον τίτλο του. Από εκείνη τη στιγμή η ζωή του Φίσερ έγινε συνώνυμο της εκκεντρικότητας και της περιπέτειας. Το 1981 συνελήφθη – κατά λάθος; – ως ύποπτος ληστείας σε τράπεζα. Ο ίδιος έγραψε την εμπειρία του σε ένα βιβλίο και το εξέδωσε με τον τίτλο: "Με βασάνισαν στη φυλακή της Πασαντίνα". Οι σχέσεις του με τις ΗΠΑ δεν ήταν ποτέ καλές. Ο Φίσερ πίστευε πως τον εκμεταλλεύονταν για να ικανοποιήσουν πολιτικούς σκοπούς. Η οργή του έγινε ακόμα μεγαλύτερη όταν το 1987 η Γερουσία μπλόκαρε τον νόμο που τον αναγνώριζε ως παγκόσμιο πρωταθλητή και του πρόσφερε κάποια προνόμια. Παράλληλα αρνιόταν να παίξει επαγγελματικό σκάκι και απέρριπτε όλες τις προτάσεις που του γίνονταν.

Είκοσι χρόνια μετά την κατάκτηση του παγκόσμιου τίτλου ο Φίσερ αποφάσισε να επανεμφανιστεί. Το κίνητρο ήταν διπλό: από τη μια μεριά τα 4 εκατομμύρια δολάρια που πρόσφερε στον νικητή ένας βαθύπλουτος Γιουγκοσλάβος τραπεζίτης. Και από την άλλη η ευκαιρία να πάει κόντρα στην κυβέρνησή του, η οποία απαγόρευε σε κάθε Αμερικανό πολίτη να πατήσει γιουγκοσλαβικό έδαφος – ενώ ήδη βρισκόταν σε εξέλιξη ο πόλεμος και το εμπάργκο κατά της βαλκανικής χώρας – απειλώντας με πολύ σοβαρές κυρώσεις τους παραβάτες της εντολής.

"Το σκάκι είναι ζωή" Μπόμπι Φίσερ

Ο Φίσερ δέχτηκε να αντιμετωπίσει ξανά τον Σπάσκι στο Βελιγράδι σε μια άτυπη ρεβάνς του 1972. Δήλωσε στους δημοσιογράφους πως δέχεται απειλές από τις ΗΠΑ, έφτυσε μπροστά στις κάμερες το χαρτί που του απαγόρευε να αγωνιστεί στη Γιουγκοσλαβία και συγχρόνως φιλοδώρησε τον φίλο του Μπόρις με μια ακόμη συντριβή: Το τελικό σκορ αυτή τη φορά ήταν 17,5-12,5. Αυτό υπήρξε και το τελευταίο επίσημο παιχνίδι του Φίσερ στο σκάκι, ο οποίος πήρε τα 4 εκ. δολάρια και για μια ακόμα φορά έγινε καπνός: εξαφανίστηκε. Παράλληλα στις ΗΠΑ εκδόθηκε ένταλμα σύλληψής του και η CIA με το FBI πήραν την εντολή να τον βρουν και να τον συλλάβουν.

ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ

Ο Φίσερ μετατράπηκε σε φάντασμα και πέρασε μεγάλα χρονικά διαστήματα στη Γερμανία, στην Ουγγαρία, στο Χονγκ Κονγκ και στις Φιλιππίνες. Εκεί έδωσε μια συνέντευξη την ημέρα της επίθεσης στους δίδυμους πύργους δικαιολογώντας ανοιχτά την πράξη της Αλ Κάιντα. Όταν ο δημοσιογράφος τον ενημέρωσε για τα συμβάντα, ο Φίσερ απάντησε: "Αυτά είναι υπέροχα νέα", ενώ στη συνέχεια πήρε το μέρος των Αράβων λέγοντας: "Μήπως δεν είναι οι ΗΠΑ και το Ισραήλ που σφαγιάζουν για δεκαετίες ολόκληρες τους Παλαιστίνιους;"

Εξέφραζε την απέχθειά του για τους Εβραίους σε κάθε ευκαιρία: "Αυτοί είναι οι υπαίτιοι για όλα τα κακά. Αυτό που θα σώσει την Αμερική είναι ένα στρατιωτικό πραξικόπημα ώστε να θανατωθούν χιλιάδες Αμερικανοεβραίοι ηγέτες". Θεωρούσε πως υπήρχε μια σιωνιστική συνωμοσία εναντίον του. Το 1984 δήλωσε στην Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαίδεια πως ποτέ του δεν υπήρξε Εβραίος (παρόλο που η μητέρα του ήταν εβραϊκής καταγωγής) και ζήτησε να βγει το όνομά του από αυτήν. Το αίτημά του πάντως έγινε αμέσως δεκτό από τους υπεύθυνους της έκδοσης.

Το 2005 συνελήφθη στο αεροδρόμιο του Τόκιο ενώ ετοιμαζόταν να πετάξει στις Φιλιππίνες. Αιτία το ληγμένο αμερικανικό διαβατήριο που είχε επιδείξει στον έλεγχο. Οι ΗΠΑ ζήτησαν την έκδοσή του αλλά οι Ιάπωνες αρνήθηκαν να τον παραδώσουν. Ο Φίσερ ζήτησε πολιτικό άσυλο από την κυβέρνηση της Ισλανδίας, η οποία αποφάσισε να του το παραχωρήσει για ανθρωπιστικούς λόγους. Αναχωρώντας για το Ρέικιαβικ, χαρακτήρισε εγκληματία τον Μπους.

Στην Ισλανδία τον επισκέφτηκε μια ομάδα σκακιστών – ανάμεσά τους και ο Σπάσκι – προσπαθώντας να τον πείσουν να ξαναγυρίσει στους αγώνες. Μάταια όμως. Η τελευταία του εμφάνιση σχετική με το σκάκι έγινε στις 10 Δεκεμβρίου του 2006, όταν τηλεφώνησε στην ισλανδική τηλεόραση δίνοντας τη λύση σε ένα περίπλοκο σκακιστικό πρόβλημα. Μέσα στο 2007 υπεβλήθη σε εξετάσεις και η διάγνωση μίλησε για συμπτώματα παράνοιας. Στις 17 Ιανουαρίου του 2008 άφησε την τελευταία του πνοή στο Ρέικιαβικ λόγω νεφρικής ανεπάρκειας σε ηλικία 64 ετών, όσα και τα τετράγωνα του αγαπημένου του παιχνιδιού…

ΦΡΑΣΕΙΣ ΓΕΜΑΤΕΣ ΣΚΑΚΙ…

- Το σκάκι είναι ζωή.

- Είναι πραγματικά ο ελεύθερος κόσμος ενάντια στους ψεύτες, κλέφτες και υποκριτές Ρώσους. (για το παιχνίδι με τον Σπάσκι)

- Δεν παίζω πια το παλιό σκάκι. Αλλά προφανώς αν το έπαιζα, θα ήμουν ο καλύτερος. (στους δημοσιογράφους κατά την άφιξή του το 2005 στην Ισλανδία)

- Το σκάκι είναι πόλεμος πάνω στη σκακιέρα. Ο στόχος είναι να διαλύσεις το μυαλό του αντίπαλου.

- Στο σκάκι υπάρχουν δυο τύποι παικτών: οι καλοί και οι σκληροί. Εγώ ανήκω στους σκληρούς.

- Μείνε απόλυτα συγκεντρωμένος στο παιχνίδι αν θέλεις να κερδίσεις. Κανείς δεν ενδιαφέρεται να ακούσει γιατί έχασες.

- Δεν μου αρέσει να είμαι αλαζόνας. Όμως θα ήταν ανόητο να μην πω την αλήθεια: εμένα. (στην ερώτηση ποιόν θεωρεί τον κορυφαίο σκακιστή του κόσμου)

- Τα ιδανικά μου είναι το σκάκι και το χρήμα. Θέλω να γίνω πάμπλουτος. Όλοι το θέλουν, αλλά κανείς δεν το λέει. Είναι αμαρτία;

- Οποιοσδήποτε καταλαβαίνει από σκάκι, ξέρει πως εκτός από τον τίτλο, σε όλα τα υπόλοιπα ο πρωταθλητής είμαι εγώ.

ΕΙΠΑΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΠΟΜΠΙ ΦΙΣΕΡ

Γκάρι Κασπάροφ:

- Ο Φίσερ είναι ο μεγαλύτερος σκακιστής όλων των εποχών.

- Το στιλ του Φίσερ χαρακτηρίζεται από το δολοφονικό ένστικτο πάνω στην σκακιέρα.

- Εγκατέλειψε στα 29 του, στην ουσία έπαιξε μόνο 10 χρόνια και όμως, κατάφερε να κατακτήσει περισσότερα από οποιονδήποτε.

Μπόρις Σπάσκι:

- Έπαιζε σαν κομπιούτερ. Σκεφτόταν και ανέλυε σαν κομπιούτερ.

- Ο Φίσερ αγαπάει το σκάκι με όλη του την καρδιά. Τα υπόλοιπα τα έχει αναλάβει το μυαλό του.

- Ο Φίσερ, λόγω του χαρακτήρα του, νιώθει πολύ μόνος. Αυτή είναι η τραγωδία του.

Ανατόλι Κάρποφ:

- Ο Φίσερ έκανε το σκάκι ανταγωνιστικό μέχρι υπερβολής, γιατί αγωνιζόταν μέχρι να μείνει ξεβράκωτος ο βασιλιάς του.

- Είχε μια μοναδική ικανότητα να εκμεταλλεύεται στο έπακρο το παραμικρό του πλεονέκτημα.

Πηγές: bobbyfischer.net, chesscorner.com, marca.com, chessgames.com, academicchess.org, wiki

Βίντεο: "Το ματς του αιώνα". Φίσερ εναντίον Σπάσκι, Ρέικιαβικ 1972