Όταν οι Ναζί χρησιμοποίησαν το ποδόσφαιρο

Κατά τις τελευταίες εκλογές, στη Γερμανία, βρήκε το δρόμο του προς τη Βουλή ένα ακροδεξιό και ξενοφοβικό κόμμα. Αυτό συνέβη για πρώτη φορά, μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Αυτό συνέβη γιατί κάποιοι επέλεξαν να μη θυμούνται, κατηγορία στην οποία εντάσσονται και οι 60.000 Πολωνοί που διαδήλωσαν για μια “Λευκή Ευρώπη”, το περασμένο Σάββατο (11/11).

Κυρίες και κύριοι, ήλθε η ώρα να σας παρουσιάσουμε τη Liga Terezin, το πρωτάθλημα ποδοσφαίρου που διεξήχθη στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της πόλης Theresienstadt (ευρύτερα γνωστή ως Τerezin), το οποίο οι Nazi προωθούσαν ως “κέντρο ξεκούρασης”. Ελάτε μαζί μας.

Μια σύντομη ιστορική αναδρομή

Στις 10 Ιανουαρίου του 1780, ο αυτοκράτορας Ιωσήφ Β' του Habsburg, διέταξε την ανέγερση ενός φρουρίου που ονομάστηκε “Theresienstadt”, προς τιμήν της μητέρας του, της αυτοκράτειρας Μαρίας Τερέζας. Την εποχή που υπήρχε η αντιπαλότητα της Αυστρίας με την Πρωσία, χρησιμοποιήθηκε για να διασφαλίσει τις γέφυρες κατά μήκος των ποταμών Ohře και Elbe Rivers, κατά των πρωσικών στρατευμάτων που εισέβαλαν στα εδάφη της Βοημίας.

Το Τhereisenstadt

Η οικοδόμηση αυτού που στον σημερινό χάρτη βρίσκεται 65 μίλια βορειοδυτικά της Πράγας, κράτησε 10 χρόνια και περιέλαβε το “μικρό φρούριο”, ανατολικά της Ohře και μια πόλη εντός των τειχών που ονομάστηκε “κυρίως φρούριο”, στα δυτικά.

Η συνολική έκταση ήταν 3.89 τετραγωνικά χιλιόμετρα και σε εποχή ειρήνης φιλοξενούσε 5.656 στρατιώτες. Σε καιρούς πολέμου, ο αριθμός έφτανε τους 11.000 στρατιώτες. Long story short, με την κατάρρευση της Αυστρο-Ουγγρικής Αυτοκρατορίας, το 1918, η πόλη έγινε μέρος του νεοσύστατου κράτους της Τσεχοσλοβακίας και στην περιοχή ζούσαν κυρίως εθνικιστές Γερμανοί. Αυτούς χρησιμοποίησαν οι Νazi, για να δημιουργήσουν νέα σύνορα της “μητέρας πατρίδας”.

Έως το 1940, η Γερμανία ανέθεσε στη Gestapo να εξελίξει το Theresienstadt, περισσότερο γνωστό έως τότε ως Terezin -όπως το αποκαλούσαν οι Τσέχοι-, ως ghetto και στρατόπεδο συγκέντρωσης. Για την ακρίβεια, ζήτησε να γίνει το επίκεντρο της προπαγάνδας τους. Τη διετία που ακολούθησε έγιναν οι απαραίτητες εργασίες, ώστε να προσαρμοστεί το συγκρότημα αυτό στα “θέλω” των διεστραμμένων μυαλών των SS.

Η “πόλη λουτρών” που εξαφάνισε 33.000 ζωές

Το Theresienstadt χρησιμοποιήθηκε, κατόπιν απόφασης του αρχηγού του Reich, Reinhard Heydrich, για να κρύψουν οι Nazi τη φύση των απελάσεων. Το είχαν βαπτίσει “στρατόπεδο εργασίας” και έστελναν εκεί συγκεκριμένες κατηγορίες Γερμανών, Αυστριακών και Τσέχων Εβραίων (πάνω από 65 χρόνων, ανάπηροι πολέμου ή βετεράνοι του Β' Παγκοσμίου και διασημότητες στις τέχνες και τον πολιτισμό). Προκειμένου να κρύψουν τη φυσική εξαφάνιση των Εβραίων, χρησιμοποιούσαν... το μύθο της εγκατάστασης σε στρατόπεδα της ανατολικής Ευρώπης, όπου πρόσφεραν παραγωγική εργασία.

Νούμερα απέλασης και οι απαραίτητοι κίτρινοι σταυροί

Κοντολογίς, άνηκε στην προπαγάνδα των Γερμανών για “πόλη λουτρών, όπου οι ηλικιωμένοι Εβραίοι μπορούσαν να αποσυρθούν με ασφάλεια”. Μάλιστα, είχε γυριστεί φιλμ με “επισκέπτες” να απολαμβάνουν τη διαμονή. Το μεγαλύτερο μέρος του cast μεταφέρθηκε στο Auschwitz, την ημέρα που ολοκληρώθηκαν τα γυρίσματα -όπου και πέθαναν. Το φιλμ δεν προβλήθηκε ποτέ, έπειτα από απόφαση των υψηλά ιστάμενων. Παρ' όλα αυτά, υπάρχει πλήθος φωτογραφιών, αλλά και μέτρα άλλων φιλμ στα οποία το Theresienstadt παρουσιάζεται ως... καμπ κολεγίου.

Η επίσκεψη από τον Ερυθρό Σταυρό

Οι Nazi είχαν δεχθεί το αίτημα του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και αυτού της Δανίας, για επίσκεψη, τον Ιούνιο του 1944. Φυσικά και ο λόγος ήταν πολιτικός, με τη Wehrmacht να θέλει την ειρήνη και την ηρεμία, ως κύρια χαρακτηριστικά της σχέσης με τη Δανία και το γραφείο ασφαλείας του Reich να ενδίδει στις πιέσεις, απαιτώντας... να προετοιμαστούν καταλλήλως, οι υπεύθυνοι του στρατοπέδου.

Οι SS είχαν φροντίσει να αδειάσουν τους χώρους (μέσω εντατικοποίησης στις απελάσεις -χαρακτηριστικά, έφτασαν τις 7.503 στο διήμερο 14-16 Μαΐου), έβαλαν λουλούδια, έβαψαν τα σπίτια και οργάνωσαν πολιτιστικές εκδηλώσεις, ώστε να αποδείξουν... τι ωραία περνούσαν οι επισκέπτες (και όχι κρατούμενοι). Τα παιδιά ερμήνευσαν όπερα, έγινε “δικαστήριο” ενός “ενόχου για κλοπή” και διεξήχθη ποδοσφαιρικός αγώνας (όπου και θα μείνουμε στη συνέχεια). Κρατούμενος που επέζησε, είχε γράψει “αυτή ήταν η καλύτερη μέρα που ζήσαμε στο Terezin. Η μόνη που δεν σκεφτήκαμε τι μας περιμένει”.

Φυσικά και υπήρχαν σημάδια που έδειχναν πως τα πράγματα δεν είναι ακριβώς όπως φαίνονται. Για παράδειγμα, μια μελανιά στο μάτι του “δημάρχου” της “πόλης”. Ο Ερυθρός Σταυρός τα προσπέρασε, διότι είχε προηγηθεί επίσκεψη στην κατεχόμενη Πολωνία, όπου οι άνθρωποι πέθαιναν από την πείνα, στο δρόμο και υπήρχαν παντού ένοπλοι αστυνομικοί.

Credit: Comite International de la Croix Rouge

Οι Εβραίοι της Τσεχοσλοβακίας και δεκάδες χιλιάδες άλλοι, από τη Γερμανία, την Αυστρία, την Ολλανδία και τη Δανία μεταφέρθηκαν εκεί. Υπολογίζεται πως στα 3 1/2 χρόνια που λειτούργησε το Terezin, οι κρατούμενοι έφτασαν τους 150.000. Μεταξύ τους ήταν 15.000 παιδιά. Το 90% εξ αυτών, πέθανε εκεί. Συνολικά, τα θύματα των άθλιων συνθηκών του υπεράριθμου, του υποσιτισμού και των ασθενειών, έφτασαν τους 33.000 ανθρώπους. Αυτό το γεγονός... υποχρέωσε τους Γερμανούς να φτιάξουν κρεματόριο, στα νότια του ghetto, το οποίο διαχειριζόταν έως 190 πτώματα την ημέρα.

Βάσει στοιχείων, 88.000 κρατούμενοι μεταφέρθηκαν στο Auschwitz, στο Majdanek και το Treblinka. Αυτό που συνέβαινε ήταν ή να εκτελούνται με την άφιξη τους στη Riga, τη Warsaw, τo Lodz, το Minsk και το Bialystok ή να προωθούνται σε εξόντωση.

Στο τέλος του πολέμου, υπήρχαν 17.247 επιζήσαντες του Theresienstadt. Σημείωση: το “μικρό φρούριο” χρησίμευε ως μεγαλύτερη φυλακή της Gestapo και λειτουργούσε ξεχωριστά. Περίπου 90.000 άνθρωποι κρατήθηκαν εκεί και 2.600 πέθαναν.

Η μόνη αλήθεια που είπαν οι Nazi

Στο Theresienstadt υπήρχε αναπτυγμένη πολιτιστική ζωή. Ήταν το μόνο στρατόπεδο που οι Εβραίοι μπορούσαν να τιμήσουν την πίστη τους. Εξαιρετικοί καλλιτέχνες, από την Τσεχοσλοβακία, την Αυστρία και τη Γερμανία ζωγράφισαν αξιοθαύμαστους πίνακες, ενώ συγγραφείς, καθηγητές, μουσικοί και ηθοποιοί είχαν το ελεύθερο της έκφρασης μέσω καθημερινών ομιλιών, συναυλιών και θεατρικών παραστάσεων-όπως βοηθούσαν τους υπόλοιπους κρατουμένους να ξεφύγουν για λίγο από την οδυνηρή πραγματικότητα.

Ο Oded Breda, απόγονος κρατούμενου στο Theresienstadt και υπεύθυνος του ντοκιμαντέρ “Liga Terezin” για το οποίο θα διαβάσεις στη συνέχεια, είχε εξηγήσει ότι “οι Nazi επέτρεπαν πολιτιστικές δραστηριότητες. Η ιδέα τους ήταν να φαίνεται το ghetto αυτοδιαχειριζόμενο και να είναι αυτοί οι μόνοι που ήξεραν τους σκοπούς που εξυπηρετεί”.

Είχαν και δανειστική βιβλιοθήκη (60.000 βιβλίων -τα 10.000 ήταν στα εβραϊκά). Τα παιδιά παρακολουθούσαν μαθήματα, σαν να πήγαιναν σχολείο, ζωγράφιζαν, έγραφαν ποιήματα και προσπαθούσαν να ζήσουν στην αθωότητα της ηλικίας τους. Κάποια από τα έργα τους σώζονται μέχρι και σήμερα.

Οι SS κινηματογραφούσαν ό,τι μπορούσε να πείσει τον κόσμο ότι το Theresienstadt δεν ήταν στρατόπεδο συγκέντρωσης, αλλά... μέρος ξεκούρασης και διασκέδασης. Υπάρχουν εικόνες από τις περισσότερες παραστάσεις (σε αυτές όλοι είναι χαρούμενοι, χαμογελαστοί κλπ), από τα μπάνια των εγκαταστάσεων (όπου επίσης, όλα είναι θεσπέσια), αλλά και από τη Liga Terezin, πρωτάθλημα ποδοσφαίρου που διεξήχθη στο συγκεκριμένο μέρος. Και πάλι όλοι είναι μέσα στην τρελή χαρά. Το ντοκιμαντέρ, με τον τίτλο Liga Terezin, διάρκειας 52 λεπτών, αποκαλύπτει την πάσα αλήθεια. Δείτε το trailer.

Mόλις κατάλαβαν οι Nazi πως το ποδόσφαιρο ήταν κάτι που άρεσε σε όλον τον κόσμο, το έκαναν πρωταγωνιστή της προπαγάνδας τους. Για τους παίκτες, το σημαντικό ήταν πως έπαιζαν εναντίον των δεσμοφυλάκων τους. Για την ιστορία, η ουσία ήταν πως η συντριπτική πλειοψηφία όσων εμφανίστηκαν στο φιλμ των SS για τη λίγκα, πέθαναν σε διάστημα 4 με έξι εβδομάδων, μετά το τέλος των γυρισμάτων. Ο σκηνοθέτης, στον οποίο δόθηκε υπόσχεση για ελευθερία, πέρασε την πόρτα του θαλάμου αερίων του Auschwitz, μόλις έκλεισε η κάμερα.

Οι Γερμανοί πλήρωναν (λίγα χρήματα) και τάιζαν (κανονικά) τους παίκτες που τους βοηθούσαν να νικήσουν. Ένας ήταν ο Pavel Breda. Πέθανε από τύφο, στο Auschwitz.

Η εφημερίδα “Times of Israel” εντόπισε έναν από τους τελευταίους επιζώντες παίκτες, τον Honza Burka (σταρ της ομάδας του, αριστερό μπακ). Τον ρώτησαν “γιατί δεν είπες κάτι, μετά την απελευθέρωση;”. Χρειάστηκε ένα λεπτό να ψελλίσει κάποιες λέξεις. “Είδα πως είχαν φύγει”. Ξαναχάθηκε στις σκέψεις του και έπειτα από λίγο πρόσθεσε “και εσύ πρέπει να προχωράς. Δεν σταμάτησα ποτέ. Δεν είδα πίσω ποτέ”. Ένας

Οι "χαρούμενοι θεατές"

Από το 1942 έως το 1944, Εβραίοι φυλακισμένοι έδωσαν εκατοντάδες παιχνίδια ποδοσφαίρου σε γήπεδα που “στήνονταν” στην αυλή των κτιρίων που στοιβάζονταν -λίγα μέτρα μακριά από το κρεματόριο.

Εκατοντάδες θεατές παρακολουθούσαν τις εξελίξεις: όσα είχαν να προσφέρουν επαγγελματίες και ερασιτέχνες σε αυτό που ήταν πολλά περισσότερα από ένα παιχνίδι. Περισσότερο ήταν μια αχτίδα φωτός, ένας λόγος να ελπίζουν, να ξεχνούν την πείνα τους, τις αρρώστιες και το θάνατο.

Πώς ήταν η δομή

Το 1943, μια επιτροπή από Εβραίους εκ Τσεχίας, Αυστρίας, Γερμανίας, Δανίας, Γαλλίας και Ιταλίας, με επικεφαλής τον Γερμανό Fredy Hirsch (πέθανε και αυτός στο Auschwitz), δημιούργησε ένα σύστημα ποδοσφαιρικών λιγκών, για τους κρατούμενους. Είχε επτά κατηγορίες και ξεχωριστά πρωταθλήματα για παιδιά και εφήβους. Τα ονόματα των ομάδων προέρχονταν από τις δουλειές που έκαναν οι κρατούμενοι.

Για παράδειγμα, υπήρχαν οι “Μάγειρες”, οι “Υπεύθυνοι μεταχειρισμένης ιματιοθήκης”, οι “Ηλεκτρολόγοι”, οι “Χασάπηδες” κλπ. Κάθε ομάδα είχε από επτά παίκτες και οι αγώνες διαρκούσαν 35 λεπτά το κάθε ημίχρονο. Το πρωτάθλημα του 1943 το πήραν οι “Υπεύθυνοι μεταχειρισμένης ιματιοθήκης”. Είχαν ρεκόρ 6 νίκες και 3 ισοπαλίες. Το κύπελλο το κατέκτησαν οι “Χασάπηδες”. Υπήρχαν και διεθνή ματς, μεταξύ ας πούμε της Πράγας και της Βιέννης. Οι μεταγραφές γίνονταν κάθε Δευτέρα (από τις 10 το πρωί έως τις 2 το μεσημέρι). Τα ρόστερ άλλαζαν κάθε εβδομάδα, καθώς παίκτες απελαύνονταν σε στρατόπεδα θανάτου.

O Peter Erben

Ο 94χρονος Peter Erben, ο οποίος ζει στην Ascalon, μίλησε στη Μarca και μεταξύ πολλών ενδιαφερόντων είπε πως “ήμουν αθλητής, όλη μου τη ζωή. Πριν τον πόλεμο, έπαιζα στη Maccabi Brno. Στο ghetto, το ποδόσφαιρο ήταν ένας από τους καλύτερους τρόπους που είχαμε να ξεχαστούμε. Μας πρόσφερε παρηγοριά, ενόσω ήμασταν στην αναμονή” για το θάνατο.

“Οι Nazi μας άφηναν να παίζουμε, γιατί ήθελαν να μεταφέρουν κλίμα ευφορίας και διασκέδασης. Έβγαζαν προς τα έξω, την εικόνα πως αφότου είχαμε δουλέψει σκληρά, είχαμε το χρόνο και την ευκαιρία να διασκεδάσουμε”. Φυσικά και υπάρχουν πολλές φωτογραφίες από τα ματς (είπαμε, οι Nazi είχαν μια προπαγάνδα να φροντίσουν) και σε όλες οι παίκτες φαίνονται χαρούμενοι και γεμάτοι ενέργεια. Όπως και οι φίλαθλοι.

Τα αποτελέσματα των αγώνων και οι βαθμολογίες δημοσιεύονταν στα περιοδικά που κυκλοφορούσαν στο ghetto. Σε ένα, το Kamarad, το οποίο “έβγαινε” στο Block Q 609 (εκεί όπου έμεναν τα παιδιά), κυκλοφορούσε κάθε Παρασκευή. Με τον καιρό και δεδομένων των δυσκολιών, αραίωσε η έκδοση του. Κάποια έχουν διασωθεί.

Σε ένα, αυτό της 29ης Οκτωβρίου του 1943 μπορείς να διαβάσεις ότι η Jugendfürsorge (JF) νίκησε την Hagibor Terezín 14-1. Το παιχνίδι της Τετάρτης ήταν παρωδία, καθώς οι παίκτες της Jugendfürsorge κυριάρχησαν απόλυτα και όλοι, πλην δυο, σκόραραν. Ο Oded Breda, μολονότι είναι επιθετικός, δεν έβαλε γκολ και ο Mayer έχασε μια ευκαιρία”.

Οι καλοί παίκτες ήταν τα είδωλα των παιδιών, στο στρατόπεδο. Σε άλλο τεύχος, γράφουν για το 6-1 των “Μαγείρων” επί των “Ηλεκτρολόγων” και το γεγονός ότι “σείστηκε το έδαφος, από τις επευφημίες του κόσμου για τους Ηλεκτρολόγους”. Τα ματς γίνονταν κατά κύριο λόγο, το σαββατοκύριακο, νωρίς το απόγευμα. Παρεμπιπτόντως, οι διαιτητές ήταν 13 -και ήταν και παίκτες- και φυσικά, τους έκριναν οι δημοσιογράφοι για τις επιδόσεις τους.

Στον τελευταίο αγώνα που σου είπα, γράφτηκε πως “ο διαιτητές δεν είδε ξεκάθαρη περίπτωση χεριού. Ήταν κακός και έκανε κακό και στις δυο ομάδες”. Ο Otto Döerfler ήταν από τους πιο γνωστούς ρέφερι του στρατοπέδου. Πρόσφερε θέαμα, ενώ επιστράτευε το χιούμορ του σε κάθε απόφαση του. Πέθανε στο Auschwitz.

Στις 8/5 του 1945 το Theresienstadt έκλεισε τις πύλες του. Είχε προηγηθεί η απελευθέρωση. Tον Φεβρουάριο του 2017, η τσεχική ομοσπονδία ποδοσφαίρου αναγνώρισε τη Liga Terezin “ως σημαντικό μέρος της ιστορίας του σπορ, στη χώρα μας”.

* Στο θέμα αναφέρεται και το βιβλίο "Το ποδόσφαιρο των μελλοθάνατων", το οποίο πραγματεύεται την ιστορία του ποδοσφαίρου στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και είναι προϊόν μίας εκπληκτικής έρευναςπου έκανε ο συγγραφέας για το ποδόσφαιρο και πως αυτό αποτελούσε, πηγή ζωής ή αιτία θανάτου για τους κρατούμενους. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις mvpublications.