Το γενναίο "ΟΧΙ" του αθλητισμού στην Κατοχή

Η Σοφία Βέμπο τραγούδησε για της Ελλάδος τα παιδιά που πολέμησαν σκληρά πάνω στα βουνά. Νέα παιδιά οι περισσότεροι, που παράτησαν τα πάντα, άφησαν οικογένειες και δουλειές και μπήκαν στη μάχη για τη σωτηρία της πατρίδας απέναντι στις δυνάμεις του Άξονα το 1940. Και όπως έλεγε η ίδια "στη γλυκιά Παναγιά, προσευχόμαστε όλες, να 'ρθετε ξανά". Άλλοι γύρισαν, άλλοι όχι, ήρωες όμως ήταν όλοι τους...

Ο αθλητισμός δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχος και άπραγος. Άλλωστε, κάθε αθλητική δραστηριότητα της εποχής διακόπηκε αναγκαστικά για τον πόλεμο και χιλιάδες Ελληνίδες και Έλληνες έδωσαν και την ψυχή τους για την σωτηρία της πατρίδας. Φυσικά, οι αθλητές ήταν σαν όλους τους άλλους, δεν διέφεραν σε τίποτα, ούτε είχαν κανένα ιδιαίτερο προνόμιο, όπως πιθανότατα συμβαίνει σήμερα που είναι τελείως άλλα τα δεδομένα. Ο αθλητισμός... βγήκε μπροστά, βοήθησε όσους υπέφεραν και παρέμεινε αναπόσπαστο κομμάτι του έπους του '40, παρά την φτώχεια, την πείνα και την εξαθλίωση που υπήρχε.

Στην Κατοχή χάθηκαν χιλιάδες ζωές, περιουσίες, μια ολόκληρη χώρα έζησε όλα εκείνα που σε όλους μας σήμερα φαίνονται αδιανόητα και αναγεννήθηκε από τις "στάχτες" της. Όχι άμεσα βέβαια, ούτε στους ρυθμούς της υπόλοιπης Ευρώπης, διότι λίγα χρόνια μετά ακολούθησε ο άγριος εμφύλιος, που μας πήγε πολύ πίσω. Προτού καλά καλά μπορέσει να σταθεί στα πόδια της, η Ελλάδα μπήκε και πάλι στον πόλεμο, στην πιο άγρια μορφή του, που είναι να αλληλοσκοτώνονται ομοεθνείς.

Η Ελλάδα είναι μια χώρα που γιορτάζει περισσότερο το "ΟΧΙ" που ειπώθηκε στους Ιταλούς δια στόματος του δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά στις 28/10/1940 και καθόλου (!) την απελευθέρωσή της στις 12 Οκτωβρίου 1944. Στοιχηματίζουμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία δεν γνωρίζει καν το πότε η χώρα μας ελευθερώθηκε από τον γερμανικό ζυγό, λες και αποτελεί... κηλίδα στη μεγάλη ιστορία της. Το κλίμα εσωστρέφειας που υπήρξε αποτελεί και έναν βασικό λόγο που πολλές ιστορίες έμειναν για πάντα στην αφάνεια.

Όπως ας πούμε ότι στην Αλβανία πολέμησαν μαζί ο άλλοτε θρυλικός τερματοφύλακας του Ολυμπιακού, Αχιλλέας Γραμματικόπουλος, με τον Μίμη Πιερράκο του Παναθηναϊκού, ο οποίος σκοτώθηκε στο Μέτωπο. Επίσης, εκείνη την περίοδο, η ΑΕΚ ήταν αυτή που μεσουρανούσε και "αδικήθηκε" περισσότερο έναντι των άλλων ομάδων από τις εξελίξεις.

Για την ιστορία, να πούμε πως μια ημέρα πριν το "Alors, c'est la guerre" του Μεταξά στον πρεσβευτή της Ιταλίας στην Αθήνα, Γκράτσι, που σήμαινε: "Λοιπόν, έχουμε πόλεμο" και έβαζε την Ελλάδα απέναντι στους φασίστες του Μουσολίνι και μετέπειτα στους ναζί του Χίτλερ, είχαν διεξαχθεί ποδοσφαιρικοί αγώνες. Όσο αξιόπιστες μπορεί να είναι οι πηγές της εποχής, είχαν γίνει τα εξής παιχνίδια: Αθήνα-Βόλος 6-0, Πάτρα-Πειραιάς 1-3 για το Κύπελλο Πόλεων και Άρης-ΜΕΝΤ 4-0 για το πρωτάθλημα Θεσσαλονίκης. Αυτές πιθανολογείται πως ήταν οι τελευταίες ποδοσφαιρικές μάχες, για να ακολουθήσουν εκείνες στο Μέτωπο, που έγραψαν ιστορία και συνέβαλαν τα μέγιστα, ώστε να "πληγούν" οι δυνάμεις του ιταλογερμανικού Άξονα και να έρθει εντέλει η νίκη των συμμαχικών Δυνάμεων.

Ο καταλυτικός ρόλος της ΕΕΑ και η κόντρα με την ΕΠΟ

Η Ένωση Ελλήνων Αθλητών δημιουργήθηκε στα πρώτα χρόνια της κατοχής. Αρκετά μέλη της εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς για την αντιστασιακή τους δράση, όπως ο άσος της ΑΕΚ, Νίκος Κοντούλης, που σκοτώθηκε καθ' οδόν προς τον τοίχο της Καισαριανής. Η ΕΕΑ επανιδρύθηκε ουσιαστικά το 1942 και οι αθλητές του στίβου είχαν τον πρώτο λόγο, γι' αυτό και αρχικά έγινε γνωστή με την επωνυμία "Στίβος". Ο Γρηγόρης Λαμπράκης, ο Ρένος Φραγκούδης (πρώτος πρόεδρός της), ο Γιάννης Σκιαδάς και άλλοι όπως οι Καραγιώργης, Μισαηλίδης, Θάνος και Φραγκούδης πρωτοστάτησαν στην δράση της.

Ο Βαλκανιονίκης Γιάννης Σκιαδάς, δρομέας και μαχητής στην Αλβανία, ήταν εκδότης της εφημερίδας "Αθλητικά Νέα", που υποστηριζόταν από την Ένωση των Αθλητών, ενώ ο Λαμπράκης, Βαλκανιονίκης και ρέκορντμαν στο άλμα εις μήκος και στα 100 μέτρα, στην διάρκεια της κατοχής διοργάνωνε αγώνες με άλλους συναθλητές του, με τα έσοδα να πηγαίνουν σε διοργάνωση λαϊκών συσσιτίων. Κάποιοι αθλητές, έδιναν ακόμη και το γάλα που έπιναν σε μικρά παιδιά, όταν έφευγαν από προπόνηση στο Παναθηναϊκό Στάδιο.

Η ΕΕΑ, έδινε αγώνες για εράνους και η δράση της περιελάμβανε ακόμα συσσίτια, υγειονομική περίθαλψη και παρακολούθηση. Μάλιστα, ενισχύθηκε με ποδηλάτες, πυγμάχους, μπασκετικούς και παλαιστές και ο ρόλος της έγινε ακόμα μεγαλύτερος το δεύτερο μισό του 1942, όταν μπήκε και το ποδόσφαιρο. Ο ρόλος της ήταν πολύ μεγάλος και πολλοί Έλληνες ελάμβαναν σημαντική χείρα βοηθείας. Τον επόμενο χρόνο, είχε αποκτήσει πλέον μεγάλη δύναμη, οι αγώνες της είχαν μεγάλη απήχηση και άρχισε η κόντρα με την ΕΠΟ, που έβλεπε πλέον πως περνούσε σε δεύτερη μοίρα.

Η μεγάλη κόντρα υπήρξε, όταν η ΕΕΑ ανέλαβε τον Μάιο του 1943 να διοργανώσει το Κατοχικό Πρωτάθλημα, κάτι που δεν άρεσε καθόλου στην Ομοσπονδία. Εντέλει το πρωτάθλημα άρχισε και διακόπηκε τον Ιούλιο, όταν ήρθε η διάσπαση. Ο Ολυμπιακός και η ΑΕΚ παρέμειναν στην ΕΕΑ, ο Παναθηναϊκός πήγε με την πλευρά της Ε.Π.Ο. και έγιναν δυο πρωταθλήματα. Εντούτοις, επειδή το "Πρωτάθλημα Παναθηναϊκού" με τους Φωστήρα, Γουδί, Αθηναϊκό, Ολυμπιακό Αθηνών, Άγιο Νικόλαο, Μικρασιατική, Ένωση Χαλανδρίου και Ολυμπιάδα, δεν ήταν τόσο δυνατό, στις αρχές Δεκεμβρίου οι "πράσινοι" τα βρήκαν με την ΕΕΑ και τον Φεβρουάριο του 1944 ξεκίνησε το Ενιαίο Πρωτάθλημα Κέντρου με τρεις ομίλους των 22 ομάδων.

Η αντίσταση της Λεωφόρου Αλεξάνδρας

Ήταν φθινόπωρο του 1942 και ένας αγώνας που δεν διεξήχθη ποτέ, έμελλε να αποτελέσει κίνηση αντίστασης απέναντι στους Γερμανούς κατακτητές, Η Ένωση Ελλήνων Αθλητών είχε κανονίσει να αγωνιστούν στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας ο Παναθηναϊκός με την ΑΕΚ και μέρος των εισπράξεων θα πήγαινε στους φυματικούς του "Σωτηρία". Το γήπεδο μάζεψε 15.000 φιλάθλους γι' αυτό το ματς, ενώ πολλοί έμειναν απέξω. Εντέλει, το παιχνίδι δεν έγινε ποτέ, διότι ορίστηκε Αυστριακός κατοχικός αξιωματικός για να το διευθύνει και οι παίκτες αρνήθηκαν να παίξουν, διότι όπως εξήγησαν και στον κόσμο, θα ήταν σα να έσκυβαν το κεφάλι στον κατακτητή. Πολλοί ήταν αυτοί που μπήκαν στο γήπεδο, έσπασαν τα δοκάρια, κατέστρεψαν τις ξύλινες εξέδρες και τον αγωνιστικό χώρο, για να ακολουθήσει αντιφασιστική διαδήλωση που έφτασε μέχρι την Ομόνοια, με τις γερμανικές δυνάμεις να επεμβαίνουν για να τις διαλύσουν.

Εξάλλου, το γήπεδο κατά την διάρκεια του πολέμου το χρησιμοποιούσαν για μεταξύ τους αγώνες οι Γερμανοί και μάλιστα είχαν λεηλατήσει και τις προθήκες τροπαίων. Ο διευθυντής του γηπέδου τότε, Αντώνης Βρεττός, είχε σηκώσει και τη σημαία της ελευθερίας, δίνοντας κουράγιο στους δεκάδες Έλληνες που βασανίζονταν στις φυλακές "Αβέρωφ" απέναντι από το γήπεδο.

"Την προσεχή Κυριακή μέγας ποδοσφαιρικός αγών Παναθηναϊκού - Αγγλικής Αεροπορίας. Ζήτω η Ελευθερία". έγραφε η ανακοίνωση που διάβαζαν και οι φυλακισμένοι από απέναντι, αλλά μεγαλύτερο κουράγιο από όλα τους είχε δώσει η έπαρση της ελληνικής σημαίας στις 8 Οκτωβρίου του 1944, λίγο πριν από την αποχώρηση των Γερμανών. Μάλιστα, ο Βρεττός είχε μετατρέψει κάποιους χώρους της Λεωφόρου σε χώρους Αντίστασης και σε παράνομες συγκεντρώσεις φίλοι του Παναθηναϊκού και όχι μόνο μάθαιναν τα νέα από "λαθραία" ραδιόφωνα.

Η φοβερή ιστορία του Ιβάνωφ

Ένας ακόμη ήρωας του πολέμου, ήταν ο Γεώργιος Σαϊνόβιτς-Ιβάνωφ. Γεννήθηκε στη Βαρσοβία το 1911 και στη Θεσσαλονίκη πήγε το 1926 με την Πολωνή μητέρα του και τον Έλληνα, Ιωάννη Λαμπριανίδη, δεύτερο σύζυγό της. Ως αθλητής του Ηρακλή, πήρε νίκες τόσο στους εσωτερικούς όσο και σε διεθνείς αθλητικούς κολυμβητικούς αγώνες και το όνομα του έγινε γνωστό στο Πανελλήνιο. Ποιος να το έλεγε ότι το όνομά του θα έμενε στην ιστορία του και για την δράση του στον πόλεμο. Θεωρείται ο μεγαλύτερος σαμποτέρ των Συμμάχων, εκπαιδεύτηκε στη Σχολή των Μυστικών Πρακτόρων της S.O.E. στη Μέση Ανατολή και του ανατέθηκε η αποστολή να συντονίσει την δράση των διαφόρων αντιστασιακών κινήσεων και να οργανώσει το δίκτυο πληροφοριών και τις δολιοφθορές στην Ελλάδα. Σε συνεργασία με τις αγγλικές μυστικές υπηρεσίες, τελειοποιήθηκε στο σαμποτάζ και ήρθε στην Αθήνα στις 13 Οκτωβρίου 1941 με το βρετανικό υποβρύχιο "Thunderbolt". έχοντας το κωδικό όνομα "Μπόλμπυ".

Στις 18 Δεκεμβρίου, ύστερα από προδοσία, συνελήφθη από τους ναζί, αλλά κατάφερε να αποδράσει, παριστάνοντας τον τρελό. Τότε, οδηγήθηκε στο "Αιγινήτειο" για παρακολούθηση και με την βοήθεια του ιδρυτή του Παναθηναϊκού, Γιώργου Καλαφάτη, αλλά και του Δημήτρη Γιαννάτου, του τμήματος μπάσκετ των "πράσινων", φυγαδεύτηκε, ενώ οι Γερμανοί έδιναν 500.000 δραχμές σε όποιον τον έβρισκε και τον παρέδιδε. Αφού προκάλεσε πολλά δεινά στον κατακτητή, τελικά πιάστηκε ύστερα από την προδοσία του Παντελή Λαμπρινόπουλου, ο οποίος εισέπραξε 2.000.000 δραχμές. Μαζί του ήταν και άλλοι, οι οποίοι πιάστηκαν, ανάμεσά τους και ο Μιχάλης Παπάζογλου, ο οποίος ήταν εμπνευστής του εμβλήματος του Παναθηναϊκού, αλλά συνάμα παίκτης και παράγοντας του συλλόγου.

"Ζήτω η Πολωνία, ζήτω η Ελλάδα", βροντοφώναξε λίγο πριν ξεψυχήσει στο εκτελεστικό απόσπασμα. Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, τον είχε επισκεφτεί λίγο πριν την εκτέλεση του και οδηγούμενος μαζί με τους υπόλοιπους καταδικασθέντες στην Καισαριανή, προσπάθησε να αποδράσει. Οι Γερμανοί τον πυροβόλησαν και τον τραυμάτισαν στον ώμο, για να φύγει τελικά από την ζωή με το κεφάλι όρθιο και δίχως να έχει σκύψει ποτέ το κεφάλι. Για τους Πολωνούς είναι εθνικός ήρωας, υπάρχουν ανδριάντες προς τιμήν του, όπως βέβαια υπάρχει ανδριάντας και στην οδό Λαγκαδά στην Θεσσαλονίκη. Μάλιστα, από το 1953 διοργανώνονται κολυμβητικοί αγώνες, τα "Ιβανώφεια", ενώ ο Ηρακλής έχει δώσει προς τιμήν του το όνομά του στο κλειστό του μπάσκετ, το "Ιβανώφειο".

Η δράση του θρυλικού Νίκου Γόδα

Στις 27 Οκτωβρίου 1940, οι περισσότεροι παίκτες του Ολυμπιακού πήγαν στην Πάτρα για να παίξουν με τη μικτή Πειραιά εναντίον της μικτής Πάτρας, για το πρωτάθλημα πόλεων. Τελικά δεν πρόλαβαν όχι μόνο να παίξουν αλλά ούτε καν να γυρίσουν στο σπίτι τους, αφού ξεκίνησε ο πόλεμος. Μάλιστα και από την οικογένεια του Ολυμπιακού χάθηκαν παίκτες σε εκείνα τα δύσκολα χρόνια και αργότερα στα Δεκεμβριανά. Ο Στέλιος Αναματέρος στη μάχη των Εξαρχείων το Δεκέμβριο του 1944 και ο Νίκος Γόδας, ο οποίος αποτελεί μια από τις πιο εμβληματικές μορφές. Αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης κατά των Γερμανών κατακτητών και λοχαγός του ΕΛΑΣ, αριστερός στην ιδεολογία, που εκτελέστηκε στο Λαζαρέτο της Κέρκυρας στις 19 Νοεμβρίου 1948 στην διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Από τους μεγαλύτερους μαχητές, είχε πάρει μέρος σε όλες τις σημαντικές μάχες εκείνης της εποχής, ενώ λέγεται ότι από τα πυροβολεία στο όρος Αιγάλεω είχε καταφέρει να καταρρίψει ένα γερμανικό αεροπλάνο.

Το 1944, όντας λοχαγός του ΕΛΑΣ, πολέμησε τους Γερμανούς και τους Έλληνες συνεργάτες τους ως επικεφαλής του λόχου του στη μάχη της 7ης Μαρτίου στην Κοκκινιά. Επίσης έλαβε μέρος σε μάχες στον Πειραιά και στο Πέραμα, όπως και στην κρίσιμη επιχείρηση για την προστασία της Ηλεκτρικής Εταιρείας (η σημερινή ΔΕΗ Κερατσινίου) από γερμανικό σαμποτάζ, κατά την εκκένωση Αθήνας και Πειραιά από τις κατοχικές δυνάμεις. Τον Δεκέμβρη του 1944 έλαβε μέρος στις μάχες της Αθήνας και του Πειραιά (Δεκεμβριανά). Πολέμησε τους Άγγλους στις μάχες της Δραπετσώνας, του Προφήτη Ηλία και στο νεκροταφείο της Ανάστασης στον Πειραιά. Στον εμφύλιο, εκτελέστηκε ως κομμουνιστής, φορώντας την εμφάνιση του Ολυμπιακού, την ερυθρόλευκη φανέλα και το λευκό σορτσάκι, καθώς αυτή ήταν η τελευταία του επιθυμία.

"Να μου ρίξετε και να με δολοφονήσετε με τη φανέλα του Ολυμπιακού, και να μη μου δέσετε τα μάτια, για να βλέπω τα χρώματα της ομάδας μου πριν από τη χαριστική βολή", είπε πριν την εκτέλεσή του, δείχνοντας τη μεγάλη του αγάπη στην "ερυθρόλευκη" Ιδέα. Βέβαια, ο φίλος του, Σταμάτης Σκούρτης, υποστηρίζει στο βιβλίο του πως η διοίκηση του Ολυμπιακού δεν βοήθησε όσο μπορούσε τον Γόδα για να τον βγάλει από τη φυλακή την περίοδο της Κατοχής, όπως είχε κάνει η ΑΕΚ για πολλούς παίκτες της.

Ο Πιερράκος, ο Κοντούλης και ο Σωτηριάδης

Βέβαια, δεν ήταν μόνο αυτοί που έπεσαν υπέρ πατρίδος την περίοδο της Κατοχής. Είπαμε, ο ελληνικός αθλητισμός "θρήνησε" για πολλούς. Κανείς δεν περίσσευε στον αγώνα ενάντια στον κατακτητή και σπουδαία ονόματα της εποχής εκείνης σκοτώθηκαν για την σωτηρία της Ελλάδας. Προτίμησαν να "φύγουν" οι ίδιοι, για να ζήσουν ελεύθερες οι επόμενες γενιές. Εμείς, έχουμε χρέος να διατηρούμε ζωντανές τις μνήμες μιας αντιστασιακής ιστορίας, που ελάχιστοι λαοί στην Ευρώπη έχουν να επιδείξουν.

Ήρωες από διαφορετικά αθλήματα που σκοτώθηκαν για την πατρίδα

Φυσικά δεν ήταν οι μόνοι. Στον πόλεμο χάθηκαν πάρα πολλοί και φυσικά δεν ήταν το ποδόσφαιρο που είχε απαραίτητα την πρωτοκαθεδρία. Ενδεικτικά, ο Κώστας Τριανταφυλλίδης υπήρξε αθλητής στίβου στον Ορφέα Ξάνθης στα 400 και 800 μέτρα. Γιατρός στο επάγγελμα και σκοτώθηκε σε ορεινό χειρουργείο την ώρα που χειρουργούσε. Κολυμβητής του Πανελληνίου Γ.Σ. υπήρξε ο Ιωάννης Κατροδαύλης ή Καμάρας, ο οποίος σκοτώθηκε στο Καλπάκι, ενώ προσπαθούσε στη ζεύξη μιας μικρής γέφυρας. O Ιωάννης Παπαρόδου, Ταγματάρχης Πυροβολικού, υπήρξε Ορειβάτης-Χιονοδρομέας και αποτελεί ηρωικό μέρος της μεγάλης μάχης της 15ης Απριλίου 1941 στην Κορησό. Παλαιστής ήταν ο Α. Βαρθολομαίος, τένις έπαιζε ο Γ. Σιφναίος, γυμναστής ήταν ο Στ. Ντινόπουλος, πυγμάχος ο Βενιέρης, οπλομάχος ο λογαγός Φαβιέρος Κωνσταντινίδης. Όλοι τους σκοτώθηκαν πάνω στο καθήκον για την σωτηρία της πατρίδας. Μικρές και μεγάλες ιστορίες που συνοδεύουν την κάθε περίπτωση ξεχωριστά, ενώ επαναλαμβάνουμε πως η λίστα είναι πολύ μεγαλύτερη...

Υπήρξαν και οι τραυματίες στην Κατοχή

Εκτός από τους νεκρούς όμως υπήρχαν και οι τραυματίες. Ο Υποφάντης, ποδοσφαιριστής του Παναθηναϊκού και φίλος του Πιερράκου, με εννιά παρουσίες στην Εθνική, έχασε το πόδι του. Ο Νικόλας Μουρίκης, τερματοφύλακας του Αθηναϊκού, οδηγήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα στα Φάρσαλα, ωστόσο την ώρα της χαριστικής βολής η σφαίρα μπήκε από το ένα μάγουλο, βγήκε από το άλλο και επιβίωσε. Ο τερματοφύλακας του Εθνικού, Μακράκης, τραυματίστηκε σοβαρά στο χέρι και στο πόδι, ο ποδηλάτης του Πανιώνιου, Δημήτρης Καπλάνογλου τραυματίστηκε στη Κλεισούρα στο κεφάλι και στο χέρι. Διοικητής του ήταν ο ακοντιστής του Ολυμπιακού Βόλου, Ευστράτιος Ζυργάνος, ο οποίος τραυματίστηκε κι αυτός λίγες μέρες αργότερα, στα τέλη Νοεμβρίου του ’40. Ο πυγμάχος Ν. Κόκκινος τραυματίστηκε στη Κλεισούρα στο χέρι και λίγο αργότερα σε βομβαρδισμό και στο πόδι. Ο Κ. Βαβάνης, ποδοσφαιριστής της ΑΕΚ τραυματίστηκε στο Πόγραδετς από όλμο που έσκασε μπροστά του, όπως και ο δρομέας Καψοκέφαλος. Και εδώ η λίστα είναι τεράστια και τα παραδείγματα αναρίθμητα, δείγμα του πόσο πολύ συνέβαλαν οι άνθρωποι του αθλητισμού στον πόλεμο απέναντι στον ιταλικογερμανικό Άξονα.

Και η περιφέρεια στα όπλα για την Ελλάδα

Η Κατοχή βέβαια δεν αφορούσε μονάχα την Αθήνα ή την Θεσσαλονίκη, αλλά ολόκληρη την Ελλάδα. Επειδή όμως μιλάμε για αθλητισμό, αναφέρουμε την περίπτωση της Καλαμάτας. Ο πόλεμος ήταν εν πολλοίς η αιτία για να υπάρξει και το ποδόσφαιρο. Οι Γερμανοί νικούσαν συνέχεια τους Ιταλούς και έτσι αποφάσισαν να κοντραριστούν με μια μεικτή ομάδα της περιοχής. Οι Καλαματιανοί νίκησαν με πρωταγωνιστές τους αδελφούς Αλησμόνη, με τον κόσμο να είναι κρεμασμένος σε δέντρα και λόφους για να δει το ματς, διότι δεν υπήρχαν ουσιαστικά κερκίδες. Ο διοικητής των Γερμανών ήταν έξαλλος και όρισε αμέσως την ρεβάνς, που έληξε με 3-2 υπέρ των Γερμανών.

Μια... μικρή λεπτομέρεια είναι ότι πίσω από το ένα τέρμα βρισκόταν ένα μυδραλιοβόλο, που αποτελούσε και το μήνυμα για το τι θα επακολουθούσε για τους Μεσσήνιους, αν έκαναν το "λάθος" να νικήσουν για δεύτερη φορά.

Όταν ο Τσώρτσιλ εξύμνησε τον ηρωισμό των Ελλήνων

Σε ραδιοφωνικό του μήνυμα μετά τις νίκες των Ελλήνων το 1940 απέναντι στους Ιταλούς, ο τότε Βρετανός πρωθυπουργός και επονομαζόμενος ως "Πατέρας της Νίκης" στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, Ουίνστον Τσώρτσιλ, είχε πει πως "Στο εξής πρέπει να λέμε όχι ότι οι Έλληνες πολεμούν σας ήρωες, αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες".