Πελέ: Οι ιδέες δεν πεθαίνουν
Δεν είναι κλισέ, δεν είναι κοινότοπο, είναι μια πραγματικότητα: το μόνο που επικυρώθηκε βράδυ Πέμπτης 29ης Δεκεμβρίου 2022 ήταν ο βιολογικός θάνατος του Έντσον Αράντες ντο Νασιμέντο. Γιατί κατά τα λοιπά, ο Πελέ θα βασιλεύει για πάντα.
Το μόνο χειρότερο από τις νεκρολογίες είναι οι νεκρολογίες για εκείνους που δεν αποθνήσκουν. Ναι, υπάρχουν και τέτοιοι. Όπως και – κατά την πατριαρχική ρήση – κάποιες, μετρημένες πολύ, επιλεκτικές στην ιστορική διαδρομή, ιδέες. Για το ποδόσφαιρο, ο Πελέ ήταν ιδέα. Ψέματα. Ο Πελέ είναι ιδέα. Είναι η έννοια του αθλήματος, το dna του, το οποίο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το δικό του, καθορίζοντας όχι μόνο την εξέλιξη, αλλά και τη μυθολογία του αθλήματος.
Ο Πελέ ήταν bigger than life
Είναι κάτι περισσότερο. Είναι πολλά περισσότερα. Bigger than sport, όπως λένε οι Αγγλοσάξονες. Όχι τώρα, όχι χτες, όχι αύριο, όχι μόνο στις μέρες που έπαιζε, αλλά πάντα. Και για πάντα. Και συνεπώς, έτσι, είναι Bigger than life. Δεν υπόκειται σε νόρμες βιολογικές. Κανείς δεν τις γλυτώνει εννοείται, αλλά ανήκει σε εκείνη την πολύ σπάνια, την πολύ ξεχωριστή κάστα της ανθρώπινης ράτσας που τις υπερβαίνει. Εύκολα, καθολικά.
Και αυτό παρότι ανήκει ποδοσφαιρικά σε μια άλλη εποχή. Προσωποποιεί το ποδόσφαιρο (και τη ζωή) της αφήγησης, των τροβαδούρων. Τότε που εικόνα γίνονταν τα μάτια εκείνων που τον έβλεπαν στο γήπεδο και φρόντιζαν να μεταφέρουν, με δέος, τα κατορθώματά του από στόμα σε στόμα. Αυτά ήταν τα social media εκείνων των ημερών.
Τα πιο αθώα, τα πιο δυναμικά, τα πιο αγνά. Και τα πιο παντοδύναμα. Όχι γιατί εξιδανίκευαν, αλλά γιατί έτσι συνέβαλλαν στη δημιουργία του θρύλου του Πελέ. Όταν μεσουρανούσε, κάνοντας τις περίφημες ανά την υφήλιο περιοδείες με τη Σάντος, άνθρωποι και τόποι άσχετοι μεταξύ τους, χωρίς την παραμικρή πέραν της μπάλας σύνδεση, ταυτίζονταν με τη λαχτάρα να μεταλάβουν ποδοσφαιρικό αγίασμα απλώς και μόνο βλέποντας τον "βασιλιά".
Χωρίς κάποια δυνατότητα συνεννόησης, σε τέτοιες επισκέψεις του, είτε ήταν στη Σουηδία ή στο Περού, στην Ιταλία ή στην Αίγυπτο, στην Ασία, στην Αφρική, στη Λατινική Αμερική ή στην Άπω Ανατολή, τις μέρες που θα αγωνίζονταν κυκλοφορούσαν φιρμάνια μεταξύ των απανταχού εργαζόμενων, με τα τοπικά συνδικάτα – όπου και όπως υπήρχαν – να υποστηρίζουν σχετικά, με τα οποία ανακοινώνονταν (κάποιες φορές ακόμη και με αφίσες ή και φυλλάδια στους δρόμους της πόλης) πως κανείς δεν θα πήγαινε στη δουλειά γιατί "θα δούμε τον Πελέ".
Το brand του Πελέ ξεπερνούσε στην Ευρώπη τα πάντα
Για χάρη του, οι στρατοί των αντιμαχόμενων πλευρών σε έναν από τους πιο αιματοβαμμένους εμφυλίους πολέμους της ιστορίας, στη Νιγηρία, συμφώνησαν σε διήμερη κατάπαυση πυρός.
Ο Σάχης του Ιράν τον περίμενε τρεις ώρες απλώς και μόνο για να τον συναντήσει σε μια αίθουσα αφίξεων ενός αεροδρομίου. Η πανίσχυρη και απαρέγκλιτα αυστηρή υπηρεσία ασφαλείας του προέδρου των ΗΠΑ, η περίφημη Secret Service, του είχε επιτρέψει σε μια από τις πρώτες επισκέψεις του στον Λευκό Οίκο να διδάξει στον τότε πλανητάρχη, Τζέραλντ Φορντ πως να κάνει κοντρόλ με το κεφάλι.
Υπήρξε εποχή που μετρήσιμα, βάσει σχετικών ερευνών, το όνομά του, το brand – με σύγχρονη εμπορική ορολογία – του Πελέ ξεπερνούσε στην Ευρώπη τα πάντα σε επίπεδο αναγνωρισιμότητας και αποδοχής, εκτός μόνο από την Coca Cola. Χωρίς να έχει παίξει ποτέ στην Γηραιά Ήπειρο, παρά μόνο παίρνοντας μέρος σε δύο Παγκόσμια Κύπελλα, πρώτα στη Σουηδία, όταν δεκαοχτάχρονο πιτσιρίκι έδωσε μια πρόγευση του τι έπονταν και μετά, οκτώ χρόνια αργότερα στην Αγγλία.
Μυσταγωγία. Μαγεία. Αυτό έφερνε στο μυαλό, στην σκέψη, αυτά προκαλούσε στις αισθήσεις. Όχι μόνο όσων τον έβλεπαν, αλλά και εκείνων που τον φαντάζονταν να παίζει, τον "έβλεπαν" να το κάνει στο νου τους, αρκούμενοι σε περιγραφές και σε μερικά μόνο ψήγματα – γιατί τόσα ήταν, αναλογικά πάντα – που μεταδίδονταν τηλεοπτικά.
Δεν υπήρχε και δεν πρόκειται να υπάρξει – δεν μπορεί να γίνει πια, με μια κάμερα να καταγράφει ασταμάτητα και παντού το οτιδήποτε – ποδοσφαιριστής με τέτοιο αντίκτυπο, ξεπερνώντας τα συμβατικά όρια της νόησης, χωρίς να εξαρτιέται ή να προσδιορίζεται από δαύτα.
Δεν αγγίζεται, δεν αντιμετωπίζεται, δεν νικιέται
Ακόμη και αν (δεχτούμε για την οικονομία της συζήτησης πως) όλος ο πλανήτης, από την πρώτη στιγμή που πάτησε τα πόδια του σε γήπεδο, έπεσε θύμα υποβολής και δεν έκανε τίποτα άλλο εκτός από το να καταπιάνεται με το να μεγεθύνει τα κατορθώματα του Πελέ, βάζοντας έτσι από ένα – μόνο, φτάνει – στιχάκι στα έπη των τροβαδούρων, ακόμη και έτσι, δύσκολα θα μπορούσε να δικαιολογηθεί ο θρύλος.
Και ακόμη περισσότερο, θα ήταν αδύνατον για τον "βασιλιά" να τον επιβεβαιώνει, να τον διανθίζει, να τον εμπλουτίζει, να φροντίζει – παίζοντας ποδόσφαιρο – να τον διαιωνίζει και να δίνει υπόσταση ακόμη και στις πιο ευφάνταστες περιγραφές. Βλέποντάς τον, ξεχείλιζε η αίσθηση πως θα κάνει, ανά πάσα ώρα και στιγμή, κάτι το ξεχωριστό.
Δεν είχε σημασία αν τον έπιανε το μάτι. Δύο πόδια, δυο χέρια, τίποτα το συγκλονιστικό σε σωματοδομή και μπόι, δεν ξεχώριζε στην όψη και το παρουσιαστικό. Ήταν όμως η αύρα. Η αίσθηση. Σε αντιπάλους, σε συμπαίκτες, σε θεατές. Πως δεν αγγίζεται. Αέρας. Δεν αντιμετωπίζεται. Δεν τζαρτζάρεται. Θεριό. Δεν νικιέται. Άπαιχτος.
Πως ό,τι και να γίνει, θα το κάνει. Την "ποδιά", το τακουνάκι, την ντρίμπλα, την ασίστ, το γκολ. Το κάτι, το οτιδήποτε. Δεν είχε σημασία το παιχνίδι. Δεν είχε καν σημασία το όλο παιχνίδι του, τι θα έκανε και που θα ήταν στα ενενήντα λεπτά. Έφτανε μια στιγμή, μια κίνηση, με (ή και ενίοτε χωρίς) την μπάλα στα πόδια του για να χρωματίσει, για να προσθέσει αυτό το παραπανίσιο στιχάκι.
Αυτός ήταν, αυτός είναι ο βασιλιάς
Από τα αναρίθμητα που κυκλοφόρησαν μετά την είδηση του βιολογικού του θανάτου, ένα ξεχώρισα. Είναι σκάρτα δύο λεπτά στιγμιότυπων. Και δείχνει όλους τους κατοπινούς του αρτίστες. Όλους ανεξαιρέτως. Μαραντόνα και Ζιντάν, Μέσι και Κριστιάνο, Νεϊμάρ και Ρονάλντο, Εμπαπέ. Σε συγκεκριμένες ενέργειες, απολύτως χαρακτηριστικές κινήσεις. Ντρίμπλες κάθε είδους, σύλληψης, έμπνευσης και εκτέλεσης. Προσποιήσεις, ραμπόνες. Και γκολ.
Ύστερα από κάθε τέτοια ενέργεια, τη σύγχρονη, έγχρωμη βερσιόν ακολουθούσε μια ασπρόμαυρη, ξεθωριασμένη, που απαιτούσε σοβαρή προσπάθεια για να διακρίνεις πρωταγωνιστές και δράση. Μα όσα έδειχνε να κάνει ο Πελέ, ξεχώριζαν. Και ήταν ακριβώς, σοκαριστικά, ανατριχιαστικά απαράλλαχτα με τα όσα έκαναν τα πριγκηπόπουλα που τον ακολούθησαν, δεκαετίες αργότερα.
Αυτός ήταν, αυτός είναι ο βασιλιάς. Πέραν και μπροστά από την εποχή του. Πέραν και μπροστά από οποιαδήποτε εποχή, γιατί ποδοσφαιρικά ξέφευγε, ξέφυγε από το πλαίσιο του χωροχρόνου (του), μπαίνοντας απολύτως ταιριαστά σε κάθε ποδοσφαιρική εποχή που ακολούθησε και θα ακολουθήσει.
Αυτός είναι ο βασιλιάς. Και αυτή είναι η ανεξίτηλη κληρονομιά του. Όχι τα μαγικά, οι ντρίμπλες, τα γκολ, οι τίτλοι, οι διακρίσεις, όχι. Ο αντίκτυπος είναι. Η αίσθηση. Η οικουμενική προσμονή και η συνεχής επιβεβαίωση της μοναδικότητας, της μαγείας του στο χορτάρι.
Ο βασιλιάς πέθανε, ζήτω ο βασιλιάς. Ένας είναι, ο ίδιος. Και ένας θα παραμείνει.