Το ποδόσφαιρο του σήμερα είναι μια σύνθεση εικόνων από το παρελθόν και το μέλλον. Έτσι ήταν πριν, έτσι θα είναι και μετά. Παρελθόν, παρόν και μέλλον υπάρχουν συγχρόνως. Σχετίζεται το ένα με το άλλον. Το μέλλον δια του παρελθόντος στο παρόν ή κάτι τέτοιο. Αφήνω στην άκρη όμως όλα αυτά που αφορούν περισσότερο τη φιλοσοφία και την επιστήμη.

Αυτό που θέλω να πω είναι πως ό,τι υπάρχει, υπήρχε ήδη και ό,τι θα υπάρξει, υπάρχει τώρα. Μα καλά, πιστέψατε πως θα άφηνα αμέσως στην άκρη το μεγάλο ζήτημα του χρόνου; Ας μιλήσουμε για την τέταρτη διάσταση. Υπάρχει; Έχουμε πράγματι 2015; Λέω να συμφωνήσουμε στο τελευταίο για να μπω στο θέμα, που στην πραγματικότητα για μένα είναι ο χρόνος, αλλά τι να κάνω; Αφού πριν το philosopher έβαλα το football, είμαι αναγκασμένος να γράψω για ποδόσφαιρο. Ας το κάνω τηρώντας τις συμβάσεις γιατί μην ξεχνάμε πως είναι και πολύτιμος ο χρόνος, ακόμα κι αν είναι ανθρώπινο κατασκεύασμα. Εδώ έχουν τεράστια αξία τα χρήματα, που είναι σίγουρα δημιούργημα του είδους μας.

Η σύγκρουση

Τι έλεγα; Ναι, ναι. Το ποδόσφαιρο. Το ποδόσφαιρο του 2014 για την ακρίβεια. Και του 2015. Και του 1915. Και του 2115. Δεν είναι το ίδιο ψηφιδωτό, αλλά αρκετές ψηφίδες είναι απαράλλαχτες. Δεν είναι το γνωστό έργο, αλλά δημιουργείται σε σημαντικό βαθμό πατώντας σε στοιχεία του παρελθόντος. Δεν είναι το ίδιο τραγούδι, αλλά κάτι σου θυμίζει. Η διαφορά είναι στα εργαλεία, στα μέσα, στις συνθήκες. Στις τάσεις. Μόδα κι εξέλιξη. Και κύκλος. Οπότε έχουμε παλιές ιδέες, που εφαρμόζονται πιο έντονα ή/και διαφορετικά.

Το κύριο χαρακτηριστικό τη χρονιά που πέρασε ήταν η ζωηρότητα, η ζωντάνια. Ο δυναμισμός και ο ενθουσιασμός. Μοιάζει το ποδόσφαιρο να είναι πιο συναρπαστικό από ποτέ. Πιο γοητευτικό. Με περισσότερα ματς που σου κόβουν την ανάσα. Πνίξιμο. Αυτή είναι η λέξη. Χιλή – Βραζιλία. Αυτό είναι το ματς. Διορατικότητα. Πιο κατάλληλη λέξη. Και δράση. Ή μάλλον ένα βήμα πιο πέρα: αντίδραση πριν την αντίδραση. Προνοητικότητα. Οι ομάδες θέλουν να θέτουν τους όρους, να δημιουργούν τις καταστάσεις -αφήνουν στην άκρη τη λογική της αντίδρασης. Όλο και περισσότερες θέλουν τον έλεγχο. Παιχνίδι κυριαρχίας. Σε κάποιες πρωτοβουλίας, σε κάποιες περιπτώσεις καταλήγουμε σε παιχνίδι απόλυτης κυριαρχίας.

Αυτό δε σημαίνει πως όλες θέλουν να έχουν πολλή ώρα την μπάλα. Μιλάμε για ένα ποδόσφαιρο σε αρκετές περιπτώσεις ακραίο ( ναι, την ομάδα σου σκέφτομαι φίλε Roger Schmidt) αλλά χωρίς… άκρα. Η θέση φέρνει την αντίθεση και μετά τη σύγκρουσή τους, οδηγούμαστε στη σύνθεση, όπως αναφέρει και ο Jonathan Wilson. Είναι κάτι που έχω σημειώσει και στο παρελθόν (αν και μπορεί να το είπα τώρα ή στο μέλλον –χρόνος…): Guardiola – Mourinho, Barcelona – Inter/Chelsea/Real Madrid (ουσιαστικά προσθέτετε σχεδόν όποια ομάδα θέλετε –μιλάμε για τον τρόπο που επέλεγαν να αντιμετωπίσουν εκείνη τη Barcelona σχεδόν όλοι). Κάτι σαν «τα λεωφορεία στα χρόνια της κατοχής» (το κατοχυρώνω για τίτλο βιβλίου). Στο ένα άκρο η μία πλευρά, στο άλλο η έτερη. Ιστορική περίοδος, κυριαρχίας ακραίων θέσεων σε αρκετές περιπτώσεις. Η άμεση σύγκρουση οδήγησε σε εξτρίμ εφαρμογές διαφορετικών αντιλήψεων.

Οι Γερμανοί

Και ύστερα ήρθαν οι Γερμανοί. Και η Real Madrid του Ancelotti. Και οι Guardiola, Mourinho άλλαξαν σελίδα στην καριέρα τους –ηρέμησαν. Και διαρκώς νέοι προπονητές βρίσκουν ευκαιρίες και λάμπουν. Κι επέστρεψαν Bielsa, Van Gaal. Δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή άμεση κόντρα εντελώς αντίθετων λογικών. Η προσοχή έχει φύγει από το «έχω-δεν έχω την μπάλα», είναι πλέον στο (γρήγορο) κλέψιμο της μπάλας. Στην πίεση, στην ένταση, την ενεργητικότητα. Ποδόσφαιρο κατοχής ή ποδόσφαιρο αντεπιθέσεων; Κλασική, αιώνια κόντρα, αλλά το βάρος πλέον πέφτει αλλού. Τα στατιστικά λένε πως οι αντεπιθέσεις χάνουν μέρος από τη δύναμή τους (βλέπε και άρθρο του J. Wilson). Οι στατιστικολόγοι έχουν ξεκινήσει προσπάθειες να μετράνε το pressing.

Buzzword του 2014: Gegenpressing. Στην πραγματικότητα ο όρος χρησιμοποιείται αρκετά από τη στιγμή που η Dortmund έκανε το μπαμ και στην Ευρώπη. Επίσης, προφανώς και δεν είναι καινούρια ως ιδέα. Είπαμε, η διαφορά είναι στην ένταση του φαινομένου. Και στη βελτίωση της εφαρμογής. Να πούμε και ότι τα παιδιά των αριθμών βρίσκουν τρόπους να το ποσοτικοποιούν; Σε όλη αυτή την κόντρα του «θέλω την μπάλα και στα 90 λεπτά – δε με νοιάζει αν θα κάνω πάνω από μία επίθεση», έμεινε λίγο εκτός προσκηνίου κάτι βασικό: αυτοί που είχαν την μπάλα δεν την είχαν μόνο επειδή ήθελαν και μπορούσαν να την έχουν και να παίξουν με αυτή, αλλά πρώτα από όλα επειδή μπορούσαν να την πάρουν. Και όταν τη χάσουν να την ξαναπάρουν αμέσως. Η Barcelona περισσότερο από το πώς να παίξεις με την μπάλα, έδειχνε πώς να παίξεις αμέσως αφού τη χάσεις. Χρειάστηκαν οι Γερμανοί για να το καταλάβουν και περισσότερες ομάδες και περισσότερος κόσμος.

Το ότι είναι γερμανική η λέξη που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την άμεση δράση-επιθετική άμυνα για την ανάκτηση της μπάλας, είναι ταιριαστό. Bayern, Dortmund, εθνική Γερμανίας: δεν είναι μόνο οι τίτλοι, αλλά και ο τρόπος και η θέση οδηγού που έχουν πάρει. Δεν είναι μόνοι οι προπονητές των ομάδων τους, είναι και ο Klinsmann. Είναι το σχέδιο ετών για να παίξουν πιο δυναμικά σε όλες τις φάσεις του παιχνιδιού. Οι Γερμανοί είναι εδώ και λίγα χρόνια trendsetters, οπότε ναι, gegenpressing είναι η λέξη. Gegenpressing είναι το ποδόσφαιρο του 2014, του τώρα.

Πιο δυναμικά, πιο έντονα, πιο ευέλικτα

Δεν είναι μόνο η διάθεση πολύ περισσότερων ομάδων αφού χάσουν την μπάλα, να πιέσουν και να μην υποχωρήσουν κοντά στην περιοχή τους. Υπάρχει μια γενικότερη τάση για παραπάνω πίεση, για περισσότερη δράση και λιγότερη αναμονή. Η Atletico Madrid πήρε πρωτάθλημα με μέσο όρο κατοχής 49%. Δεν πάρκαρε ούτε σε ένα ματς λεωφορείο (και όχι, ο όρος δεν αφορά ομάδες που παίζουν χαμηλά και λίγο με την μπάλα). Στο Champions League έπνιξε την Barcelona και την Chelsea. Η τάση είναι ακόμα κι αν αμύνεσαι για πολλή ώρα, να το κάνεις με ένταση. Να αναγκάζεις τον αντίπαλο να κάνει λάθη, να μην περιμένεις/ελπίζεις να τα κάνει. Να μην οχυρώνεσαι χαμηλά και να αντιδράς διαρκώς. Να θέτεις τους όρους σου. Να οδηγείς την αντίπαλη επίθεση εκεί που θέλεις, να την παγιδεύεις. Ακόμα και αν μιλάμε για τις πιο αδύναμες ομάδες, πλέον είναι πιο σπάνιο το ταμπούρι.

Πέρυσι όταν αποκλείστηκε η Bayern από τη Real Madrid ξεκίνησε πάλι η γνωστή κουβέντα περί θανάτου του ποδοσφαίρου κατοχής. Μετά αποκλείστηκε η Chelsea, αφού στο πρώτο ματς είχε ακολουθήσει λογική ακραίας οχύρωσης. Μήπως αυτό σημαίνει πως δεν μπορείς να νικήσεις ούτε κάνοντας μεγάλη κατοχή, ούτε κάνοντας πολύ μικρή; Προφανώς και όχι. Ανέφερα και με αφορμή την Dortmund πως το θέμα είναι η εκτέλεση. Κι αυτή τη στιγμή το θέμα είναι και η γενικότερη κλίση προς ένα ποδόσφαιρο πιο έντονο και με βασικό άξονα τη δράση και την ευελιξία.

Κανείς σπουδαίος δεν εγκαταλείπει τις αρχές που τον εκφράζουν. Όμως αυτή τη στιγμή, όλοι είναι πιο ευέλικτοι, εγκλωβίζονται πιο δύσκολα. Βρισκόμαστε στα πρώτα χρόνια μετά την απόλυτη σύγκρουση δύο άκρων. Τα πάντα είναι πιο εύκαμπτα, μα και πιο δυναμικά, πιο έντονα, πιο ζωηρά. Έτσι έχουμε τη Real Madrid να μοιάζει περισσότερο στην Barcelona των προηγούμενων χρόνων και τη Barcelona να μοιάζει περισσότερο στη Real Madrid των προηγούμενων χρόνων. Τον Van Gaal να δείχνει πως οι 60ρηδες δεν είναι κολλημένοι. Ακόμα και τον Mourinho να φανερώνει μια διάθεση να θυσιάσει σε περιπτώσεις αμυντική ασφάλεια προς όφελος της δημιουργικότητας και τον Guardiola να εστιάζει λιγότερο από όσο συνήθιζε κεντρικά και να έρχεται αντιμέτωπος με τον κόσμο των αντεπιθέσεων, έχοντας περισσότερη άνεση. Μέχρι και η Marseille του Bielsa μοιάζει πιο ευέλικτη από προηγούμενες ομάδες του Αργεντινού.

Ο Neuer, η καθολικότητα και η μία φάση

Δράση = επίθεση, αντίδραση = άμυνα, υποτίθεται. Αυτό όμως είναι ένα ποδόσφαιρο με αδιάκοπη δράση. Είναι και το ποδόσφαιρο του Schmidt, το ποδόσφαιρο του Jemez. Είναι το ποδόσφαιρο με βάση την άμυνα, ενώ δε θες να παίξεις άμυνα. Ή μάλλον της επιθετικής άμυνας. Όχι, λάθος. Είναι το ποδόσφαιρο της Χιλής. Είναι το ποδόσφαιρο αυτών που δε θέλουν να σταματήσουν ούτε στιγμή την επίθεση. Όταν χάσεις την μπάλα είναι η στιγμή να συνεχίσεις την επίθεση. Στην μπάλα. Για να επιτεθείς ξανά. Με την μπάλα. Σε μια προσπάθεια να βρίσκεσαι όσο το δυνατόν λιγότερο στη μία από τις 4 φάσεις τους παιχνιδιού: στην άμυνα. Η αγία τετράδα είναι άμυνα, μετάβαση από την άμυνα στην επίθεση, επίθεση, μετάβαση από την επίθεση στην άμυνα. Αυτή τη στιγμή για πολλούς ο στόχος είναι να μη χρειάζεται να βρίσκονται στην πρώτη φάση. Το απόλυτο παιχνίδι πρόληψης, ασταμάτητης δράσης.

Ο Manuel Neuer γεννήθηκε την εποχή που έπρεπε. Βέβαια το επώνυμό του μπορεί να σημαίνει νέος, αλλά αυτά που κάνει δεν είναι καινούρια. Η πρωτιά, όπως σε αρκετές άλλες περιπτώσεις, μάλλον ανήκει στους Ούγγρους και στον Gyula Grosics. Το θέμα όμως με τον Neuer είναι πως πλέον παίζει ως 11ος «κανονικός» παίκτης, περισσότερο και καλύτερα από κάθε άλλον, στο υψηλότερο επίπεδο. Και όπως λέει ο Michael Cox, με τον Neuer βλέπεις κάτι ήρεμο, που το έχει υπό έλεγχο και είναι γαμάτο, παρά τρελό. Το κάνει φυσικά σε μια ομάδα που χρειάζεται τέτοιον τερματοφύλακα. Με έναν προπονητή που τον ενθαρρύνει να παίρνει ρίσκα.

Ο Neuer παρουσιάζει όλο το πακέτο: πέρα από τις συμβατικές υποχρεώσεις ενός τερματοφύλακα, εκτελεί σε υψηλό βαθμό τον ρόλο του τελευταίου αμυνόμενου και του πρώτου επιτιθέμενου. Είναι δύσκολο να δούμε άμεσα να ξεπετάγονται ανάλογες περιπτώσεις ίδιας ποιότητας. Είναι όμως ήδη φανερό πως περισσότεροι τολμούν και με αποκορύφωμα το ματς με την Αλγερία, ο Neuer δημιουργεί έναν οδηγό, μια έμπνευση για το μέλλον.

Ένα μέλλον που μοιάζει να χτίζεται όλο και περισσότερο με βάση την ιδέα της καθολικότητας. Τη στιγμή που οι box-to-box χαφ είναι είδος υπό εξαφάνιση, οι επιθετικοί έχει καθιερωθεί πλέον εδώ κι αρκετά χρόνια να είναι κάτι παραπάνω από αυτούς που βάζουν τα γκολ, οι αμυντικοί κάτι παραπάνω από αυτούς που σταματούν τους επιθετικούς. Το φαινόμενο Neuer έχει έρθει στο προσκήνιο την κατάλληλη στιγμή.

Ο Cox σωστά σημειώνει στο κείμενό του πως στο Mundial είδαμε αρκετές ομάδες στημένες γύρω από ένα παίκτη ή/και έναν παίκτη να είναι μια ομάδα, αλλά η κούπα κατέληξε στο καλύτερο σύνολο, που δε χρειαζόταν τον έναν εκλεκτό για να λάμψει. Και σε επίπεδο συλλόγων μπορεί να βλέπουμε τρελές ατομικές επιδόσεις, αλλά σπάνια είναι αρκετές για την κατάκτηση τίτλων χωρίς καλό σύνολο. Ακόμα και ο Suárez τράβηξε τη Liverpool, λειτουργώντας σε ένα πλαίσιο που τον βοηθούσε.

Καθολικότητα, όλοι κάνουν τα πάντα, παίζουν παντού, τύπου total football και μιας κι αναφέρθηκα στη Liverpool, να ένα καλό παράδειγμα: τα τελευταία 20-30 χρόνια πολλοί έχουν μιλήσει για ποδόσφαιρο των μέσων, που θα κυριαρχήσουν. Κάποιοι το έχουν εφαρμόσει/εφαρμόζουν. Είναι ενδιαφέρον λοιπόν πως πρόσφατα η ομάδα του Rodgers έπαιξε με 2 αμυντικούς και 8 μέσους/μεσοεπιθετικούς. Από ανάγκη σε ένα βαθμό και σε μια αναζήτηση λύσης των προβλημάτων. Αυτά τα δύο στοιχεία όμως ίσως κάνουν το συγκεκριμένο παράδειγμα πιο σημαντικό. Γιατί πλέον ακόμα και όταν ξαφνικά χρειαστεί, μπορεί να συμβεί.

Σε ένα ποδόσφαιρο πιο δυναμικό, ρευστό κι ευέλικτο είναι λογικό να συμβεί. Στο σύγχρονο ποδόσφαιρο δεν υπάρχουν χώροι. Το 2014 οι ομάδες άρχισαν ακόμα περισσότερο να παίζουν και με τον χρόνο, τις καταστάσεις, τις φάσεις του παιχνιδιού. Παρελθόν, παρόν και μέλλον δεν ξέρω αν είναι ένα, αλλά στο ποδόσφαιρο υπάρχει μια τάση να γίνει η φάση μία: επίθεση.

Άσχετες – σχετικές σημειώσεις

* Αν ένα πράγμα παρέμεινε σταθερό για άλλη μια φορά είναι η αξία των στημένων φάσεων. Αρκεί να σκεφτούμε τον τελικό του Champions League, το 4-0 της Real Madrid στο Μόναχο και την Atletico Madrid. Μια νέα τάση που ίσως κάνει την εμφάνισή της το επόμενο διάστημα είναι τα κόρνερ με κοντινή πάσα/πάσα εκτός περιοχής. Είναι αρκετοί οι υπέρμαχοι αυτής της τακτικής. Στηρίζω κι εγώ, για αυτό χάρηκα τρομερά όταν είδα την γκολάρα της Σκωτίας απέναντι στην Ιρλανδία κι ακόμα περισσότερο όταν είδα την γκολάρα της Atletico κόντρα στην Elche, καθώς οι Rojiblancos είναι από τις λίγες ομάδες που απειλούν πραγματικά όταν εκτελούν τα κόρνερ με γέμισμα. Αν αυτοί εκτελούν (και) με κοντινή πάσα γιατί όχι και οι υπόλοιποι; Γιατί όχι ομάδες όπως η Barcelona; Ειδικά όταν υπάρχει θετικό προηγούμενο. Και οι αριθμοί επιβεβαιώνουν πως συχνά οι ομάδες όχι μόνο δεν εκμεταλλεύονται τα κόρνερ, αλλά δίνουν την ευκαιρία στον αντίπαλο να τους χτυπήσει στην κόντρα (π.χ. http://www.soccerbythenumbers.com/2011/05/why-goal-value-of-corners-is-almost.html). Σε κάθε περίπτωση είναι ένας τομέας που ακόμα και κορυφαίες ομάδες χρειάζεται να δουλέψουν πολύ περισσότερο.

* Για την επιστροφή του 4-4-2 στη μόδα είχαμε μιλήσει πρόπερσι, ενώ για τις 3άδες, που είχαν την τιμητική τους το 2014, είχαμε κάνει αναφορά τον περασμένο Ιανουάριο. Είναι λοιπόν ταιριαστό ότι έχουν επιστρέψει στο προσκήνιο Bielsa και Van Gaal, δύο από τους προπονητές που έχουν παρουσιάσει κάποιες από τις πιο ενδιαφέρουσες ομάδες που παρατάσσονταν με 3 στην άμυνα. Πέρυσι, στο ίδιο κείμενο είχαμε μιλήσει και για τον ρόλο των ακραίων αμυντικών. Οι οποίοι συνεχίζουν δυναμικά και ριζοσπαστικά (βλέπε π.χ. Everton, Bayern και City κυρίως με Zabaleta –μια κατηγορία ξεχωριστή, μια ομάδα που αγαπάει να παίζει στα half-spaces και λατρεύει το διαγώνιο ποδόσφαιρο στο τελευταίο τρίτο, είτε μιλάμε για διαγώνιες πάσες προς τα πίσω, είτε για διαγώνιες κινήσεις χωρίς την μπάλα). Μερικά φρέσκα παραδείγματα, παικτών που δεν είχαμε αναφέρει την προηγούμενη φορά: De Marcos, Mario επί δύο και το αγαπημένο μου: Clyne, μετά από πάσα του άλλου μπακ, του Bertrand.

Τα λέμε και στο @ampalofilosofos